*Bài này đã được minh hoạ bởi kênh Rational Animations. Nếu bạn thích xem bản thể video, hãy xem đây (nhớ bật phụ đề Việt):

‍

Thế giới đã tốt lên nhiều. Thế giới thật tồi tệ. Thế giới có thể tốt hơn nhiều. Cả ba tuyên bố đều đúng.

Ở đây, tôi tập trung vào tỷ lệ tử vong ở trẻ em, nhưng điều tương tự cũng áp dụng cho nhiều khía cạnh khác của phát triển toàn cầu. Có nhiều khía cạnh phát triển mà quả thực tình hình đã cải thiện theo thời gian song vẫn còn tồi tệ, và chúng ta biết tình hình có thể tốt hơn.

Thế giới tồi tệ

Trong biểu đồ dưới đây, tôi trình bày ba kịch bản về tử vong ở trẻ em. Thanh màu xanh lam đại diện cho số trẻ em tử vong hàng năm hiện nay. Trong số 141 triệu trẻ em sinh ra mỗi năm, 3,9% tử vong trước sinh nhật thứ 5. Điều này có nghĩa là mỗi năm có 5,5 triệu trẻ em tử vong; trung bình mỗi ngày có 15.000 trẻ em tử vong. [1]

Rõ ràng, một thế giới xảy ra những thảm kịch như vậy là một nơi thật tệ.

Thế giới đã tốt hơn nhiều

Bài học lịch sử lớn nhất là mọi thứ đều thay đổi. Quy mô của những thay đổi này rất khó để nắm bắt. Điều kiện sống ở các quốc gia nghèo nhất hiện nay đã tốt hơn nhiều so với các quốc gia giàu có nhất trong quá khứ: Tỷ lệ tử vong ở trẻ em ở những nơi nghèo nhất hiện nay là 10-13%; ở tất cả các khu vực trên thế giới, con số này cao gấp ba lần [30-50%] chỉ vài thế hệ trước. Ước tính vào đầu thế kỷ 19, 43% trẻ em trên thế giới chết ở tuổi lên 5. Nếu chúng ta vẫn phải chịu đựng tình trạng sức khỏe kém như tổ tiên, mỗi năm sẽ có hơn 60 triệu trẻ em tử vong — tương đương 166.000 trẻ em mất mạng mỗi ngày. ^[2]

Đây là ý nghĩa của thanh màu đỏ trong biểu đồ dưới đây.

Nếu bạn muốn xem sự thay đổi của tỷ lệ tử vong ở trẻ em, hãy đọc bài viết của Hannah Ritchie: From commonplace to rarer tragedy — declining child mortality across the world

Những cải thiện lớn lao này không chỉ giới hạn trong lĩnh vực y tế; điều tương tự cũng xảy ra trong các khía cạnh khác của cuộc sống (như tôi đã trình bày trong bài viết ngắn về điều kiện sống của mình). Trong một số khía cạnh cơ bản (rõ ràng không phải tất cả), chúng ta đã đạt được tiến bộ đáng kể và biết rằng còn nhiều điều có thể làm được. Các khía cạnh này bao gồm giáo dục, tự do chính trị, bạo lực, nghèo đói, dinh dưỡng và một số khía cạnh của biến đổi môi trường.

Điều chúng ta học được từ điều này là có thể thay đổi thế giới. Tôi tin rằng một trong những sự thật quan trọng nhất cần biết về thế giới của chúng ta là chúng ta có thể tạo ra sự khác biệt.

(Bạn có thể xem phiên bản lớn hơn của biểu đồ này tại đây.)

Thế giới có thể tốt đẹp hơn nhiều

Những tiến bộ qua thời gian cho thấy: trong quá khứ, thay đổi thế giới là việc có thể. Nhưng chúng ta biết được về những điều có thể xảy ra trong tương lai? Liệu chúng ta có sinh ra vào thời điểm xui xẻo trong lịch sử hiện đại, khi tiến bộ toàn cầu đã dừng lại?

Nghiên cứu dữ liệu toàn cầu cho thấy câu trả lời là không. Một cách để thấy điều này là nhìn vào những nơi trên thế giới có điều kiện sống tốt nhất. Sự bất bình đẳng trong điều kiện sống trên thế giới hiện nay cho thấy còn rất nhiều việc phải làm. Nếu sức khỏe của tất cả các quốc gia trên thế giới đều ngang nhau, chúng ta sẽ không thể biết liệu có thể cải thiện thêm hay không, cũng như cách để đạt được điều đó. Nhưng không có chút gì đáng ngờ rằng thực tế là: một số nơi đã đạt được sức khỏe trẻ em tốt hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu. Sức khỏe trẻ em tốt hơn mức trung bình toàn cầu không chỉ là khả năng, mà đã là hiện thực.

Vậy tỷ lệ tử vong trẻ em toàn cầu sẽ là bao nhiêu nếu trẻ em trên toàn thế giới có được điều kiện sống tốt như trẻ em ở những nơi trẻ có sức khỏe tốt nhất hiện nay?

Thanh màu xanh đậm trong biểu đồ trả lời câu hỏi đó. Khu vực có tỷ lệ tử vong trẻ em thấp nhất là Liên minh Châu Âu (EU). Tỷ lệ trung bình ở EU (0,41%) thấp hơn 10 lần so với trung bình toàn cầu (3,9%).

Ở EU, tỷ 1 lệ trẻ tử vong là 1/250, trong khi con số này trên toàn cầu là 1 trên 25. Nếu trẻ em trên toàn thế giới có điều kiện sống tốt như trẻ em trong EU, mỗi năm có đến 5 triệu trẻ em được cứu sống.

Tất nhiên, tỷ lệ tử vong ở trẻ em là 1 trên 250 vẫn còn quá cao. Đó sẽ là một thành tựu lớn nếu toàn thế giới đạt được mức độ sức khỏe đó, nhưng ở những nơi có sức khỏe tốt nhất, chúng ta cũng nên cố gắng đẩy lùi giới hạn của những gì đã được chứng minh là khả thi.

Chúng ta tuyệt đối không nên mắc sai lầm khi cho rằng việc giảm tỷ lệ tử vong ở trẻ em trên toàn cầu xuống mức của EU là điều dễ dàng. Để một xã hội đạt được sức khỏe tốt như vậy, nhiều khía cạnh phát triển phải được cải thiện; các quốc gia phát triển nhất hiện nay đã đạt được hai thế kỷ tăng trưởng kinh tế chậm nhưng bền vững, tạo điều kiện cho việc xây dựng cơ sở hạ tầng (nhà ở, vệ sinh, các biện pháp y tế công cộng) cần thiết cho sức khỏe tốt.

Tuy nhiên, một thế giới tốt đẹp hơn không thể đạt được trong một đêm; chúng ta học hỏi những gì có thể từ các khu vực phát triển nhất; theo nghĩa này, chúng ta biết rằng 5 triệu ca tử vong hàng năm này là có thể phòng ngừa. Sự thực rằng tỷ lệ tử vong ở trẻ em ở một số khu vực trên thế giới thấp hơn gấp mười lần so với mức trung bình toàn cầu cho thấy rằng chúng ta có thể làm cho thế giới trở nên tốt đẹp hơn.

Thế giới thật tồi tệ; đó là lý do tại sao chúng ta cần biết về những thay đổi tích cực

Gieo rắc sợ hãi cho người khác thì dễ hơn là truyền cảm hứng cho họ, và đã có nhiều tác giả viết về phát triển toàn cầu lại tập trung vào khía cạnh tồi tệ của thế giới. Tôi đồng ý rằng điều quan trọng là chúng ta phải biết những gì đang sai trên thế giới, nhưng xét về quy mô những gì chúng ta đã đạt được và có thể đạt được trong tương lai, tôi cho rằng thật thiếu trách nhiệm khi chỉ tập trung vào những điều tồi tệ.

Thế giới tốt đẹp hơn. Thế giới tồi tệ. Thế giới có thể tốt đẹp hơn. Chúng ta phải nghiên cứu dữ liệu để hiểu cả ba góc nhìn về điều kiện sống trên toàn cầu. Khi làm điều này, những sự thật này không thể bị bỏ qua. Nhưng sự thật về cách thế giới đang thay đổi không được đa số chúng ta biết đến vì nhiều nhà báo viết về sự thay đổi của thế giới không coi trọng dữ liệu. Cần phải thay đổi điều này.

Điều chúng ta cần đạt được với tư cách là tác giả viết về biến đổi toàn cầu là truyền tải cả hai góc nhìn cùng lúc: Chúng ta cần biết thế giới vẫn còn tồi tệ như thế nào và rằng một thế giới tốt đẹp hơn là hoàn toàn có thể. Đây là điều tôi hy vọng làm được.

Nếu chúng ta đã trở thành thế giới tốt nhất có thể, tôi sẽ không dành cả cuộc đời để viết và nghiên cứu về cách chúng ta đạt được đến đây.

Điều khiến tôi tiếp tục là chia sẻ kiến thức rằng sự thay đổi là có thể — dù không phải là tất yếu — và kho tàng kiến thức mà các nhà nghiên cứu trên toàn thế giới đã tích lũy được về cách tạo ra một thế giới tốt đẹp hơn cho tất cả mọi người.

Chúng ta biết rằng có thể làm cho thế giới trở nên tốt đẹp hơn vì chúng ta đã làm được điều đó. Chính vì thế giới vẫn còn tồi tệ nên việc viết về cách thế giới đã trở nên tốt đẹp hơn ở một số khía cạnh quan trọng, lại càng quan trọng.