8 phút đọc
Bản bài luận này đã có chút chỉnh sửa. Bạn có thể tìm thấy bản gốc tại đây.
Một trong những lĩnh vực trong công việc của chúng tôi là nỗ lực giúp đỡ những nhóm đối tượng mà nhiều người cho rằng hoàn toàn không đáng để bận tâm.
Cải thiện phúc lợi cho động vật chăn nuôi công nghiệp là một cơ hội thiện nguyện lớn mà chúng tôi nhận thấy, trong khi có rất ít người cố gắng cải thiện lĩnh vực này. Khi làm cải cách nhập cư, chúng tôi đã thấy những cuộc tranh luận lớn về việc nhập cư ảnh hưởng như thế nào đến tiền lương của những người đã ở Mỹ, và rất ít thảo luận về việc nó ảnh hưởng như thế nào đến người nhập cư. Ngay cả sự quan tâm của chúng tôi đối với sức khỏe toàn cầu và phát triển cũng khá khác thường: Nhiều người Mỹ có thể đồng ý rằng tiền từ thiện sẽ có ý nghĩa hơn ở nước ngoài, nhưng họ thích quyên góp trong nước vì họ ưu tiên người dân trong nước hơn so với người dân ở các nước khác.[1]
Câu hỏi "Ai xứng đáng được đồng cảm và quan tâm về mặt đạo đức?" là câu hỏi trọng tâm đối với chúng tôi. Chúng tôi cho rằng đây là một trong những câu hỏi quan trọng nhất để thực hiện cho đi hiệu quả.
Thật không may, chúng tôi không nghĩ rằng chúng ta có thể tin tưởng vào lẽ thường tình và trực giác về vấn đề này: lịch sử có quá nhiều trường hợp nơi toàn bộ các nhóm dân cư đã bị phớt lờ, đối xử tệ bạc, và tước đoạt các quyền cơ bản vì những lý do phù hợp với lẽ thường tình của thời đại đó nhưng ngày nay lại trông không thể biện minh được. Thay vào đó, chúng tôi hướng tới sự đồng cảm triệt để (radical empathy): làm việc chăm chỉ để mở rộng sự đồng cảm đến mọi người mà sự đồng cảm nên vươn rộng đến, ngay cả khi điều đó là bất thường hoặc có vẻ kỳ lạ khi làm vậy.
Cùng rõ việc lựa chọn thuật ngữ:
Trong cuốn The Expanding Circle (Vòng tròn Mở rộng), Peter Singer bàn về việc: trong suốt dòng lịch sử, "Vòng tròn của lòng vị tha đã mở rộng từ gia đình và bộ lạc đến quốc gia, chủng tộc... rồi đến toàn thể nhân loại" (và ông nói thêm rằng "quá trình đó không nên dừng lại ở đó"). [2] Những câu chuyện thuở xưa mà ông mô tả trong sách thực sự gây sốc, khi so với tiêu chuẩn ngày nay,
Ban đầu, phân biệt người trong với người ngoài thậm chí áp dụng giữa công dân giữa các thành bang Hy Lạp láng giềng; như trên một bia mộ từ thế kỷ thứ 5 trước Công nguyên có ghi:
Bia tưởng niệm này được đặt trên thi thể của một người đàn ông rất tốt bụng. Pythion, người Megara, đã giết bảy người và đâm gãy bảy mũi giáo lên thi thể họ ... Người đàn ông này, người đã cứu ba trung đoàn Athens ... không gây đau khổ cho ai trong số tất cả những người sống trên trái đất, đã nằm lại nơi thế giới bên kia với sự chúc phúc của tất cả mọi người.
Điều này hoàn toàn nhất quán với cách hài hước mà Aristophanes đã mô tả cơn đói khát mà người Hy Lạp - kẻ thù của Athens phải đối mặt, trong khi sự đói khát này là hậu quả do chính người Athens gây ra. Song sau đó Plato đã đề xuất một bước tiến trong đạo đức: ông lập luận rằng người Hy Lạp không nên nô lệ hóa người Hy Lạp khác, tàn phá đất đai của họ hoặc phá hủy nhà cửa họ trong cuộc chiến; họ chỉ nên làm những điều này với người không phải Hy Lạp. Những ví dụ như trên có thể được kể ra gần như vô hạn. Các vị vua Assyria cổ đại tự hào ghi chép trên đá về cách họ đã tra tấn và phủ kín thung lũng cùng núi non những xác chết kẻ thù không phải người Assyria. Người La Mã coi người man rợ như những sinh vật có thể bị bắt làm nô lệ hoặc bị ép giết nhau trong đấu trường La Mã Colosseum để giải trí cho đám đông. Trong thời hiện đại, người châu Âu đã ngừng đối xử với nhau theo cách này, nhưng cách đây chưa đầy hai trăm năm, một số người vẫn coi người châu Phi nằm ngoài phạm vi đạo đức, và họ là một nguồn tài nguyên cần được khai thác và sử dụng cho mục đích hữu ích. Tương tự như vậy, đối với nhiều người Anh đến định cư thời kỳ đầu, thổ dân Úc bị xem như một loài sâu bọ, phải bị săn lùng và tiêu diệt khi chúng phiền nhiễu. [3]
Phần cuối trích đoạn dẫn chuyển dịch qua những thất bại đạo đức quen thuộc và gần đây hơn. Trong vài thế kỷ qua, chủ nghĩa phân biệt chủng tộc cực đoan, chủ nghĩa phân biệt giới tính và các hình thức kỳ thị khác, bao gồm cả chế độ nô lệ đã xảy ra và được thực thi một cách công khai mà không hề hối lỗi, và thường được chấp nhận rộng rãi bởi chính đa số những người được cho là đáng kính nhất trong xã hội.
Từ góc nhìn hiện tại, những hành vi này dường như cực kỳ đáng xấu hổ, và những người sớm từ chối chúng — những nhà đấu tranh chống nô lệ và nhà nữ quyền đầu tiên đã làm được những điều vô cùng tốt đẹp. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, việc dựa vào trí tuệ thông thường và trực giác không nhất thiết giúp con người tránh được những hành vi đáng xấu hổ hay tìm cách hành động cứu giúp.
Các chuẩn mực hiện nay dường như ưu việt hơn ở một số khía cạnh. Ví dụ, chủ nghĩa phân biệt chủng tộc hiếm khi được ủng hộ một cách công khai (điều này không mang nghĩa có ít người thực hiện nó). Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng các chuẩn mực hiện nay vẫn cơ bản chưa đủ để trả lời câu hỏi về ai xứng đáng nhận được sự đồng cảm và quan tâm đạo đức. Một dấu hiệu cho thấy điều này là cuộc tranh luận ở Mỹ về người nhập cư, vốn thường tránh đề cập trực tiếp đến chủ nghĩa phân biệt chủng tộc nhưng lại ủng hộ chủ nghĩa dân tộc: loại trừ hoặc coi nhẹ quyền lợi và mối bận tâm của những người không phải công dân Mỹ (và thậm chí còn hơn thế, những người không ở Mỹ nhưng mong muốn được ở đó).
Đôi khi tôi thấy có ý kiến cho rằng: những hành vi tàn ác về mặt đạo đức thường xuất phát từ việc suy nghĩ về đạo đức một cách trừu tượng, đánh mất đi cơ sở cảm xúc cơ bản cho sự đồng cảm cũng như tạo khoảng cách với những người bị ảnh hưởng bởi hành động tàn ác đó.
Tôi nghĩ điều này đúng trong một số trường hợp, nhưng trong những trường hợp khác thì hoàn toàn sai.
Những người sống cuộc sống bình yên thường cảm thấy ghê tởm trước bạo lực, nhưng dường như sự ghê tởm này có thể bị bỏ qua một cách đáng sợ chỉ sau một thời gian ngắn. Lịch sử có nhiều ví dụ về việc hàng nghìn người "bình thường" thực thi sự tàn bạo và bạo lực một cách thản nhiên, thậm chí vui vẻ, đối với những người mà họ không công nhận quyền lợi. [4] Ngày nay, khi nhìn thấy sự thờ ơ của công nhân trang trại công nghiệp đối với động vật (như thể hiện trong video kinh hoàng này), tôi nghi ngờ rằng người ta sẽ ăn ít thịt hơn nếu họ phải tự tay giết động vật. Tôi không nghĩ rằng mấu chốt là liệu người ta có nhìn thấy và cảm nhận được hệ quả những hành động của mình hay không. Quan trọng hơn là liệu họ có nhận ra những người bị ảnh hưởng bởi hành động của họ như là đồng loại con người và đáng được cân nhắc bằng đạo đức.
Mặt khác, dường như có ít nhất một tiền lệ sử dụng lý luận logic để đạt được kết luận đạo đức trông có vẻ tiên tri khi nhìn lại. Ví dụ, hãy đọc Wikipedia về Jeremy Bentham, người nổi tiếng với việc xây dựng đạo đức của mình trên logic đơn giản, định lượng theo chủ nghĩa vị lợi (utilitarianism):
Ông ủng hộ tự do cá nhân và kinh tế, sự tách biệt giữa nhà thờ và nhà nước, tự do ngôn luận, quyền bình đẳng cho phụ nữ, quyền ly hôn, và hợp pháp hóa các hành vi đồng tính. [Ghi chú của tôi: Ông sống từ năm 1747 đến 1832, trước khi hầu hết các quan điểm này trở nên phổ biến.] Ông kêu gọi bãi bỏ chế độ nô lệ, bãi bỏ án tử hình và bãi bỏ hình phạt thể xác, bao gồm cả đối với trẻ em. Ông cũng được biết đến trong những năm gần đây như một trong những người ủng hộ sớm nhất cho quyền động vật.
Ai xứng đáng được đồng cảm và quan tâm về mặt đạo đức?
Nếu chúng ta trả lời sai câu hỏi này, chúng ta có nguy cơ đưa ra những lựa chọn tàn nhẫn. Nếu chúng ta có thể trả lời đúng ở mức độ cao, chúng ta có thể làm được rất nhiều điều tốt.
Thật không may, chúng tôi không nghĩ rằng việc trả lời đúng là dễ dàng, và chúng tôi cũng không tự tin rằng mình đang làm đúng. Tuy nhiên, đây là một số nguyên tắc mà chúng tôi cố gắng tuân theo, trong nỗ lực tốt nhất của mình:
Thừa nhận chúng ta thấy chưa chắc chắn (uncertainty). Ví dụ, chúng ta không chắc chắn về vị trí của động vật trong khung đạo đức của mình. Suy nghĩ và lý luận của riêng tôi về triết học tâm trí (philosophy of mind) cho đến nay dường như phản đối ý tưởng rằng gà xứng đáng được quan tâm về mặt đạo đức. Và trực giác của tôi đánh giá con người cao hơn rất nhiều. Tuy nhiên, tôi không nghĩ rằng suy nghĩ hay trực giác của tôi là đáng tin cậy, đặc biệt là khi nhiều người có suy nghĩ sâu sắc không đồng ý với tôi. Và nếu gà thực sự xứng đáng được quan tâm về mặt đạo đức, thì mức độ và phạm vi của sự ngược đãi đối với chúng là rất đáng thảng thốt. Với việc đa dạng hóa thế giới quan, tôi không muốn chúng ta bỏ qua cơ hội tiềm năng đáng kể để cải thiện phúc lợi của chúng.
Tôi nghĩ rằng sự bất định mà chúng ta có về vấn đề này đòi hỏi chúng ta phải đầu tư nguồn lực đáng kể vào phúc lợi động vật nuôi, cũng như nỗ lực tránh sử dụng ngôn ngữ ngụ ý rằng chỉ con người mới có giá trị đạo đức.[5]
Điều đó nói lên rằng, tôi không cảm thấy không chắc chắn về tất cả các lựa chọn khác thường của chúng ta. Tôi tin tưởng rằng sự khác biệt về địa lý, quốc tịch và chủng tộc không nên ảnh hưởng đến quan tâm đạo đức, và việc cho đi của chúng ta nên phản ánh điều này.
Cần cực kỳ cẩn thận trong việc nhanh chóng bác bỏ những lập luận "kỳ lạ" về chủ đề này. Một số ít người cho rằng côn trùng, và thậm chí một số thuật toán chạy trên máy tính hiện nay, cũng đáng được quan tâm về mặt đạo đức. Rất dễ dàng và trực quan để cười nhạo những quan điểm này, vì chúng có vẻ kỳ lạ và mang ý nghĩa quá cấp tiến. Nhưng như đã lập luận ở trên, tôi nghĩ chúng ta nên hết sức cảnh giác với bản năng bác bỏ những quan điểm khác thường về ai đáng được quan tâm về mặt đạo đức. Và rủi ro chắc chắn sẽ rất cao nếu những quan điểm này hóa ra hợp lý hơn so với ấn tượng ban đầu.
Cho đến nay, tôi vẫn chưa tin rằng côn trùng, hay bất kỳ thuật toán nào chạy trên máy tính hiện nay là những ứng cử viên sáng giá để được quan tâm về mặt đạo đức. Nhưng tôi nghĩ rằng điều quan trọng là phải giữ một tâm trí cởi mở.
Hãy khám phá ý tưởng hỗ trợ phân tích sâu hơn. Luke Muehlhauser hiện đang khám phá [6] tình trạng nghiên cứu và tranh luận hiện tại về câu hỏi ai xứng đáng được quan tâm về mặt đạo đức (mà ông gọi là câu hỏi về thực thể có tư cách đạo đức). Nếu chúng tôi xác định được những lỗ hổng trong tài liệu và cơ hội để có thêm thông tin, chúng tôi có thể sẽ đề xuất tài trợ cho các công trình nghiên cứu tiếp theo. Trong tương lai gần, công việc theo hướng này có thể ảnh hưởng đến các ưu tiên của chúng tôi trong lĩnh vực phúc lợi động vật nuôi. Ví dụ, nó có thể ảnh hưởng đến cách chúng tôi ưu tiên công việc tập trung vào cải thiện điều kiện sống của cá. Lý tưởng nhất là quan điểm của chúng tôi về thực thể có tư cách đạo đức sẽ được hình thành dựa trên các tài liệu phong phú, dựa trên sự phản ánh sâu sắc, điều tra thực nghiệm và tranh luận có nguyên tắc (principled argumentation) càng nhiều càng tốt.
Đừng giới hạn bản thân ở “lĩnh vực mới”, bởi vì những vấn đề được công nhận rộng rãi vẫn gây ra rất nhiều thiệt hại. Trong công việc của mình, chúng tôi thường tập trung vào các mục tiêu từ thiện không thông thường, chẳng hạn như phúc lợi động vật nuôi công nghiệp và những rủi ro tiềm ẩn từ trí tuệ nhân tạo tiên tiến. Điều này là do chúng tôi thường thấy rằng những cơ hội để làm nhiều việc tốt hơn thường nằm ở những lĩnh vực mà theo quan điểm của chúng tôi, tương đối thiếu quan tâm. Tuy nhiên, mục tiêu của chúng tôi là làm điều tốt nhất có thể, không phải tìm kiếm và hỗ trợ những mục tiêu "cấp tiến" nhất trong xã hội hiện tại. Khi chúng tôi thấy có cơ hội lớn để đóng góp vào việc giải quyết các vấn đề trong các lĩnh vực được công nhận rộng rãi hơn, ví dụ như hệ thống tư pháp hình sự của Hoa Kỳ, chúng tôi sẽ nắm lấy cơ hội đó.
Tác phẩm này được cấp phép theo Giấy phép Creative Commons Attribution 4.0 International.
Nếu bạn quan tâm đến việc tìm hiểu cách làm nhiều điều tốt hơn, đây là một số bước tiếp theo bạn có thể thực hiện.
