Warren Buffett và John Doerr là hai trong số những nhà đầu tư thành công nhất thế giới. Nhưng cách họ kiếm tiền lại rất khác nhau. Phần lớn, Buffett làm giàu thông qua trường phái "đầu tư giá trị": ông tìm kiếm những công ty vững chắc, đáng tin cậy mà ông cho là đang bị định giá thấp, bỏ tiền vào chúng, và nhìn số tiền đó tăng lên.

Trong khi đó, John Doerr, một nhà đầu tư mạo hiểm, lại có một cách tiếp cận hoàn toàn khác. Ông đổ tiền vào những công ty khởi nghiệp (startup) cực kỳ rủi ro như Google, Amazon và Twitter. Tất cả những dự án đó đều có xác suất thất bại rất cao (xét cho cùng, đại đa số các startup đều thất bại), và chỉ có một cơ hội nhỏ nhoi trở thành dự án cực kỳ thành công — và dĩ nhiên, đó cũng chính là điều đã xảy ra.

Có nhiều cách để cho đi hiệu quả

Cũng giống như có nhiều cách để đầu tư hiệu quả, cũng có nhiều cách để cho đi một cách hiệu quả. Một số nhà hảo tâm chọn cách tiếp cận theo kiểu Buffett, quyên góp cho các tổ chức từ thiện có bề dày thành tích và xác suất giúp đỡ được mọi người ở mức cao. Những người này có thể quyên góp cho các tổ chức từ thiện hàng đầu của GiveWell', tài trợ cho các biện pháp can thiệp đã được chứng minh bằng bằng chứng như thuốc phòng ngừa sốt rét hay bổ sung Vitamin A.

Những nhà hảo tâm khác lại chọn quyên góp cho các cơ hội mà ở đó, dù thành công không được đảm bảo, tác động tiềm tàng nếu chúng thành công lại lớn đến mức họ cho rằng nó đáng để thử. Để hiểu điều này, chúng ta có thể sử dụng khái niệm thống kê về “giá trị kỳ vọng” (expected value), một phương pháp xem xét các kết quả tiềm năng của một sự việc và xác suất xảy ra của mỗi kết quả đó để tính toán một giá trị dự đoán tổng thể.

Ví dụ về giá trị kỳ vọng

Một ví dụ sẽ giúp làm rõ điều này. Hãy tưởng tượng ai đó nói với bạn rằng nếu một đồng xu ngửa, bạn sẽ được 100 đô la, nhưng nếu nó sấp, bạn sẽ không được gì. Xác suất cho mỗi kết quả là 50%, vì vậy giá trị kỳ vọng của việc tung đồng xu là 100 đô la * 50% = 50 đô la. Đây là một cách rất hữu ích để đánh giá các tổ chức từ thiện, mỗi tổ chức đều có những kết quả tiềm năng và xác suất thành công khác nhau.

Giả sử có hai tổ chức từ thiện, Alpha và Beta. Alpha có 100% cơ hội giúp được 1.000 người, vậy "giá trị kỳ vọng" của nó là 1.000 * 100% = 1.000. Trong khi đó, Beta có 1% cơ hội giúp được 1.000.000 người, vậy giá trị kỳ vọng của nó là 10.000. Những nhà hảo tâm ưa thích sự chắc chắn có thể quyên góp cho Alpha. Nhưng với những người khác, giá trị kỳ vọng cao hơn nhiều của Beta khiến nó trở thành một cơ hội quyên góp tốt hơn.

Cách tiếp cận từ thiện giống như đầu tư vào startup này đã được đặt tên là "cho đi theo cách đột phá" (hits-based giving), một thuật ngữ được đặt ra bởi Open Philanthropy, một quỹ từ thiện với mục tiêu cho đi số tiền của mình một cách hiệu quả nhất có thể. (Xin nói rõ: Open Philanthropy có tài trợ cho Giving What We Can) Nhưng phương pháp này không phải là một ý tưởng mới: có những ví dụ lịch sử cho thấy nó đã hoạt động rất hiệu quả.

Ví dụ về "thiện nguyện đột phá"

Một ví dụ đến từ Quỹ Rockefeller, một quỹ từ thiện được thành lập bởi ông trùm dầu mỏ John D. Rockefeller, đã đầu tư vào nghiên cứu cách cải thiện năng suất nông nghiệp. Một trong những nhân viên của quỹ, nhà bệnh lý học thực vật Norman Borlaug, cuối cùng đã phát triển các giống lúa mì cao sản đã thúc đẩy "Cách mạng Xanh". Bằng cách tăng năng suất nông nghiệp, công trình của Borlaug đã giúp tăng mạnh sản lượng lương thực trên thế giới, đưa hàng triệu người thoát khỏi nạn đói. Ông hiện được ghi nhận là đã cứu sống hơn một tỷ người, và nhận giải Nobel Hòa bình cho công trình của mình — một công trình mà các nhà hảo tâm khác có thể đã cho là quá rủi ro để tài trợ. Nhưng vì Rockefeller sẵn sàng chấp nhận rủi ro nên Quỹ từ thiện đã giúp đỡ được số lượng người rất lớn.

Rockefeller không phải là ví dụ duy nhất. Katharine McCormick, một nhà từ thiện giàu có khác, là nhà tài trợ duy nhất cho nghiên cứu dẫn đến sự phát triển của thuốc tránh thai, một phát minh đã cải thiện cuộc sống của phụ nữ trên toàn thế giới. Nếu không có sự đánh cược của McCormick vào nghiên cứu, có lẽ chúng ta sẽ không bao giờ có thuốc tránh thai. Có thể một điều tương tự sẽ xảy ra lần nữa. Nghiên cứu về giải trình tự protein có thể không thành công, nhưng nếu có, nó có thể giúp ngăn chặn đại dịch tiếp theo. Việc biến đổi gen muỗi có thể là bất khả thi, nhưng nó cũng có thể xóa sổ bệnh sốt rét.

Sự cần thiết của những rủi ro có tính toán

Tuy nhiên, "thiện nguyện tìm kiếm đột phá" không chỉ đơn thuần là ném tiền vào mọi cơ hội có vẻ hứa hẹn. Thay vào đó, chúng ta cần chấp nhận những rủi ro có tính toán. Bởi vì hầu hết các dự án bạn tài trợ có khả năng sẽ thất bại, bạn phải đảm bảo rằng những dự án thành công sẽ thành công ở một quy mô khổng lồ, để bù đắp cho tất cả những tổn thất bạn đã gánh chịu ở nơi khác. Việc xem xét tầm quan trọng, mức độ thiếu quan tâm và khả năng giải quyết của một biện pháp can thiệp là một cách rất hữu ích để đánh giá tiềm năng tác động của nó, và đó là lý do tại sao Giving What We Can và nhiều tổ chức khác suy nghĩ về các yếu tố này khi tư vấn cho các nhà hảo tâm cách tối đa hóa tác động của họ.

Việc đa dạng hóa danh mục tài trợ của bạn cũng có thể hữu ích. Các nhà đầu tư startup hiếm khi chỉ đầu tư vào một hoặc hai công ty. Thay vào đó, họ phân bổ tiền của mình vào hàng chục hoặc thậm chí hàng trăm cơ hội. Khi bạn đang đối mặt với xác suất thành công thấp cho mỗi cơ hội, việc tăng số lượng cơ hội sẽ làm tăng cơ hội thành công chung của bạn. Điều tương tự cũng đúng với phương pháp này: Open Philanthropy cho biết họ "có thể chỉ kỳ vọng một hoặc hai 'cú hít' trong danh mục quyên góp từ thiện của chúng tôi sẽ gánh toàn bộ". Theo đó, họ cấp hơn 1.000 khoản tài trợ cho các tổ chức khác nhau.

Tư duy "cho đi đột phá"

Phương pháp này cũng đòi hỏi bạn phải rèn luyện lại bộ não của mình một chút. Như nhà đầu tư  Paul Graham đã nói về các startup, "nếu một ý tưởng tốt mà rõ ràng là tốt, thì người khác đã làm nó rồi. Vì vậy, những nhà sáng lập thành công nhất có xu hướng làm việc trên những ý tưởng mà ít ai ngoài họ nhận thấy là tốt." Điều tương tự cũng có thể đúng với các tổ chức từ thiện. Open Philanthropy khuyên rằng, việc cố gắng không "phụ thuộc vào ý kiến chuyên gia hay lẽ thường" là một cách để đảm bảo bạn không vô tình bỏ lỡ các cơ hội hứa hẹn. Tuy nhiên, họ cũng cảnh báo rằng dù nghiên cứu kỹ là quan trọng thì bạn vẫn nên ý thức được những hiểu biết có vẻ thông thường, dù bạn không đồng ý với chúng.

Cuối cùng, bạn phải sẵn lòng từ bỏ yêu cầu về bằng chứng vững chắc. Một số phương pháp làm từ thiện sử dụng các thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng RCT, để đánh giá xem các biện pháp can thiệp có thực sự tạo ra tác động mong muốn hay không, và ở mức độ nào. Cách tiếp cận đó có thể quan trọng để đảm bảo tiền được đưa đến những nơi nó có thể làm được nhiều điều tốt nhất. Nhưng nhiều biện pháp can thiệp có vẻ hứa hẹn lại không có nhiều bằng chứng hỗ trợ, vì chúng quá mang tính thử nghiệm hoặc quá mới để có thể thiết lập một nền tảng bằng chứng. Và đối với một số biện pháp can thiệp nhất định, gần như không thể tiến hành nghiên cứu để xem liệu chúng có hiệu quả hay không. Trên thực tế, Open Philanthropy chỉ ra rằng "hầu hết các trường hợp ‘cho đi đột phá’ trong quá khứ đều không dựa trên bằng chứng theo nghĩa là có bằng chứng mạnh mẽ dự đoán trực tiếp sự thành công." Để trở thành một nhà hảo tâm theo trường phái này, bạn phải sẵn sàng đánh cược vào một điều gì đó, một sự đánh cược có cơ sở, nhưng dù sao vẫn là một sự đánh cược.

Những cách để áp dụng phương pháp "cho đi đột phá"

Nếu tất cả những điều này nghe có vẻ hấp dẫn bạn, may mắn thay: có những cách bạn có thể áp dụng phương pháp này. Ví dụ, Charity Entrepreneurship ươm tạo các tổ chức từ thiện mới để giải quyết các vấn đề lớn, và bạn có thể quyên góp cho các startup phi lợi nhuận này. Quyên góp cho các quỹ hỗ trợ tương lai dài hạn là một cách khác để giúp đỡ — phần lớn số tiền này cuối cùng sẽ tài trợ cho các dự án thử nghiệm nhằm bảo vệ tương lai của nhân loại. Biết đâu, bạn thậm chí có thể giúp cứu hàng tỷ sinh mạng bằng cách tài trợ cho một Norman Borlaug tiếp theo.