Nếu bạn muốn tạo ra sự khác biệt bằng sự nghiệp của mình, hãy bắt đầu tự hỏi về những vấn đề toàn cầu nào cần được quan tâm nhất. Bạn nên làm việc trong lĩnh vực giáo dục, biến đổi khí hậu, đói nghèo, hay một lĩnh vực nào khác?
Lời khuyên thông thường là làm điều bạn yêu thích nhất và hầu hết mọi người thường chọn vấn đề xã hội đầu tiên thu hút sự chú ý của họ.
Ben, nhà đồng sáng lập của chúng tôi, cũng từng bắt đầu như thế. Năm 19 tuổi, anh ấy đặc biệt quan tâm đến biến đổi khí hậu. Đây là hình ảnh anh tại một cuộc biểu tình, được chụp với góc nghệ thuật rất ấn tượng:
Tuy nhiên, việc Ben tập trung vào biến đổi khí hậu không phải kết quả của việc cân nhắc kỹ lưỡng giữa ưu và nhược điểm của các vấn đề khác nhau. Thực tế, chính anh ấy thừa nhận rằng anh tình cờ đọc về nó và thấy hấp dẫn vì nó mang tính khoa học, còn anh thì có chút “mọt sách”.
Vấn đề với cách tiếp cận này là bạn có thể tình cờ va phải một lĩnh vực không thực sự lớn, không quan trọng, hoặc dễ tạo ra tiến bộ. Hơn nữa, bạn dễ bị thu hút bởi những vấn đề đã nhận được nhiều sự chú ý, điều này làm giảm tác động của bạn.
Vậy làm thế nào bạn có thể tránh những sai lầm này và làm được nhiều điều tốt hơn?
Chúng tôi đã xây dựng ba câu hỏi để bạn tự hỏi nhằm xác định vấn đề xã hội nào cấp bách nhất — nơi bạn có thể đầu tư một năm làm việc để tạo ra tác động lớn nhất.
Cách tiếp cận này dựa trên nghiên cứu của Open Philanthropy, một tổ chức với hàng tỷ đô la cam kết tài trợ, và Global Priorities Institute (Viện Ưu tiên Toàn cầu) tại Đại học Oxford.
Bạn có thể sử dụng các bước này để so sánh các lĩnh vực bạn có thể tham gia (ví dụ: phòng chống đại dịch, rủi ro từ AI, hoặc sức khỏe toàn cầu), hoặc nếu bạn đã cam kết với một lĩnh vực, bạn có thể so sánh các dự án trong lĩnh vực đó (ví dụ: nghiên cứu về sốt rét hoặc HIV).
Adapted from xkcd
Thời gian đọc: 12 phút, hoặc xem video ngắn của chúng tôi. Nếu bạn chỉ muốn xem những vấn đề nào chúng tôi cho là cấp bách nhất, hãy bỏ qua đến bài viết tiếp theo. Bạn cũng có thể xem chi tiết kỹ thuật đằng sau bộ khung này.
Những vấn đề cấp bách nhất có khả năng là sự kết hợp tốt của các đặc tính sau:
Để tìm ra vấn đề bạn nên theo đuổi, hãy cân nhắc cả yếu tố phù hợp với bản thân. Liệu bạn có thể tìm thấy động lực để dấn thân giải quyết vấn đề này không? Nếu bạn đang ở giai đoạn sau của sự nghiệp, bạn có sở hữu chuyên môn liên quan không?
Mời bạn xem cách chúng tôi đã áp dụng khung phân tích này trong bài viết tiếp theo.
Chúng ta có xu hướng đánh giá tầm quan trọng của các vấn đề xã hội bằng trực giác, tức là dựa trên những gì có vẻ quan trọng ở mức độ cảm tính sâu sắc.
Ví dụ, vào năm 2005, BBC đã viết:
Các nhà máy điện hạt nhân sẽ đồng loạt ngừng hoạt động trong vài năm tới. Làm thế nào để giữ cho nước Anh luôn sáng đèn? …hãy rút bộ sạc điện thoại của bạn ra khi không dùng đến.
Điều này khiến David MacKay, một giáo sư Vật lý tại Cambridge, bực mình đến nỗi ông quyết định phải tìm hiểu chính xác xem việc để bộ sạc điện thoại cắm trong ổ điện thực sự tệ đến mức nào. Mời bạn xem câu chuyện về nỗ lực của ông khi tìm ra sự thật.
Điểm mấu chốt là ngay cả khi không còn bộ sạc điện thoại nào bị cắm trong ổ điện nữa, nước Anh cũng chỉ tiết kiệm được nhiều nhất là 0,01% lượng điện tiêu thụ cá nhân (đó là còn chưa kể đến mức sử dụng điện trong công nghiệp và những lĩnh vực tương tự). Vì vậy, dù có thành công tuyệt đối, một ước tính nhanh cũng cho thấy chiến dịch này của BBC không thể có tác động nào đáng kể. MacKay ví von rằng việc này giống như “cố gắng tát nước cứu con tàu Titanic bằng một cái rây trà.
Thay vào đó, nỗ lực ấy đã có thể được dùng để thay đổi hành vi theo một cách dễ dàng tạo ra tác động lớn hơn gấp 750 lần giúp biến đổi khí hậu, chẳng hạn bằng cách lắp đặt vật liệu cách nhiệt cho nhà ở.²
Nhiều thập kỷ nghiên cứu đã cho thấy chúng ta rất tệ khi đánh giá sự khác biệt về quy mô bằng trực giác. Chẳng hạn, một nghiên cứu đã chỉ ra rằng người ta sẵn lòng trả cùng một số tiền để cứu 2.000 con chim khỏi các vụ tràn dầu cũng như để cứu 200.000 con chim, mặc dù phương án sau khách quan thì tốt hơn gấp 100 lần. Đây là một ví dụ về một lỗi phổ biến được gọi là "bỏ qua quy mô" (scope neglect).
Để tránh thiên kiến bỏ mặc quy mô, chúng ta cần sử dụng số liệu để so sánh, ngay cả khi số liệu đó chỉ là số liệu sơ bộ.
Trong bài viết trước, chúng tôi đã đề cập rằng tầm ảnh hưởng xã hội phụ thuộc vào mức độ bạn giúp đỡ người khác sống tốt hơn. Dựa trên định nghĩa này, một vấn đề có quy mô lớn hơn khi:
Quy mô là yếu tố quan trọng vì tác động của các hoạt động đối với một vấn đề thường tỷ lệ thuận với độ lớn của vấn đề đó. Nếu bạn khởi động một chiến dịch giúp giải quyết 10% vấn đề từ bộ sạc điện thoại, bạn sẽ chỉ đạt được thành quả rất nhỏ. Nhưng nếu bạn khởi động một chiến dịch thuyết phục được 10% người dân lắp đặt vật liệu cách nhiệt cho nhà ở, đó sẽ là một vấn đề lớn hơn nhiều.
Nếu như trong chính cuộc sống của mình, chúng ta lại xem nhẹ tầm quan trọng hơn kém giữa các vấn đề.
Trong một bài viết trước, chúng ta đã thấy rằng y học ở Mỹ và Anh là một lĩnh vực tương đối bon chen: đã có hơn 850.000 bác sĩ ở Mỹ và chi tiêu cho y tế đều ở mức cao, điều này khiến cho một người mới tham gia vào ngành y tế sẽ khó tạo ra được đóng góp lớn.³
Tuy nhiên, lĩnh vực y tế ở các nước nghèo lại nhận được ít sự quan tâm hơn nhiều, và đó là một trong những lý do vì sao người ta có thể cứu được một mạng người chỉ với khoảng 5.000 đô la.
Càng có nhiều nỗ lực được đổ vào một vấn đề, bạn lại càng khó thành công và tạo ra một đóng góp có ý nghĩa. Điều này là do quy luật hiệu suất giảm dần.
Khi bạn hái quả trên cây, bạn sẽ bắt đầu với những quả dễ với tới nhất: những quả ở tầm thấp. Khi đã hái hết chúng, việc kiếm thêm trái ngọt sẽ ngày một khó khăn.
Với tác động xã hội cũng tương tự như vậy. Khi một vấn đề còn ít người theo đuổi, nhìn chung sẽ có rất nhiều cơ hội tuyệt vời để tạo ra tiến triển. Khi ngày càng có nhiều công sức được đổ vào, việc tạo ra sự độc đáo và mang lại một tác động lớn lao sẽ càng trở nên khó khăn. Điều này có thể được minh họa như sau:
Quy luật hiệu suất giảm dần: đó là kinh tế học cơ bản.
Những vấn đề mà bạn bè bạn bàn tán và hứng thú theo đuổi lại chính là những vấn đề mà ai cũng đang tập trung vào. Vì vậy, đó không phải là những vấn đề bị xem nhẹ, và có lẽ cũng không phải là những vấn đề cấp bách nhất.
Đúng hơn là, những vấn đề cấp bách nhất — tức là những nơi mà bạn có thể tạo ra tầm ảnh hưởng lớn nhất — lại có lẽ là những lĩnh vực mà bạn chưa từng nghĩ tới việc sẽ dấn thân.
Ai trong chúng ta cũng biết về cuộc chiến chống ung thư, nhưng còn các loài giun ký sinh thì sao? Chủ đề này có lẽ không tạo ra được một video ca nhạc từ thiện hấp dẫn, thế nhưng những sinh vật bé nhỏ này đã khiến một tỷ người trên toàn cầu mắc phải các bệnh nhiệt đới bị lãng quên.⁴ Những căn bệnh này thực ra lại dễ điều trị hơn ung thư rất nhiều, vậy mà chúng ta gần như chẳng bao giờ nghe nói tới, bởi chúng rất hiếm khi ảnh hưởng đến giới nhà giàu.
Vậy nên, thay vì chạy theo xu hướng, hãy tìm đến những vấn đề mà số đông đang vô tình bỏ sót. Chẳng hạn như:
Làm theo lời khuyên này khó hơn tưởng tượng, vì nó có nghĩa là bạn phải nổi bật giữa đám đông, và điều đó có thể khiến bạn trông hơi lập dị .5
OK, đó là một vấn đề bị xem nhẹ, nhưng mức độ bị xem nhẹ không phải là yếu tố duy nhất mà bạn cần xem xét.
Scared Straight là một chương trình đưa các thanh thiếu niên phạm tội nhẹ đến nhà tù để gặp gỡ những tội phạm đã bị kết án, qua đó giúp họ đối mặt với viễn cảnh tương lai của mình nếu không chịu thay đổi lối sống. Ý tưởng này không chỉ trở nên nổi tiếng với tư cách một chương trình xã hội mà còn là một hình thức giải trí; nó đã được chuyển thể thành một bộ phim tài liệu được giới phê bình ca ngợi (acclaimed documentary) và một chương trình truyền hình trên kênh A&E, vốn đã phá vỡ kỷ lục về tỷ suất người xem của kênh này ngay trong ngày đầu công chiếu.
Chỉ có một vấn đề duy nhất với chương trình Scared Straight: đó là nó có lẽ còn khiến thanh thiếu niên phạm tội nhiều hơn.
Hay nói một cách chính xác hơn, những thanh thiếu niên đã tham gia chương trình quả thật có phạm tội ít hơn so với trước đây, vì vậy thoạt nhìn thì có vẻ như chương trình đã phát huy tác dụng. Nhưng mức độ sụt giảm này lại nhỏ hơn so với nhóm thanh thiếu niên tương đồng chưa từng tham gia chương trình.
Tác động này đáng kể đến mức mà Viện Chính sách Công bang Washington (Washington State Institute for Public Policy) ước tính rằng cứ mỗi 1 đô la chi ra cho các chương trình Scared Straight lại gây ra thiệt hại cho xã hội tương đương hơn 200 đô la.⁶ Theo chúng tôi, ước tính này có vẻ hơi quá bi quan, nhưng dẫu vậy, đây dường như vẫn là một sai lầm khổng lồ.
Không ai biết chắc nguyên nhân là gì, nhưng có lẽ là do các thanh thiếu niên đã nhận ra rằng cuộc sống trong tù không tồi tệ như họ hình dung, hoặc thậm chí là họ đâm ra ngưỡng mộ những kẻ phạm tội.
Có những nỗ lực làm điều thiện, như chương trình Scared Straight, lại phản tác dụng. Nhiều nỗ lực hơn nữa thì lại chẳng mang lại tác động gì. Theo ước tính của ông David Anderson từ Liên minh vì Chính sách Dựa trên Bằng chứng (Coalition for Evidence Based Policy):
Trong số những [chương trình xã hội] đã được đánh giá nghiêm ngặt, phần lớn (có lẽ từ 75% trở lên), kể cả những chương trình vốn được hậu thuẫn bởi ý kiến của giới chuyên gia và các nghiên cứu thiếu nghiêm ngặt, rốt cuộc chỉ cho thấy tác động không đáng kể hoặc không có tác động nào, thậm chí trong một số trường hợp còn gây ra tác động tiêu cực.
Tệ hơn nữa, việc nhận biết trước chương trình nào sẽ mang lại hiệu quả là điều rất khó.
Bạn không tin chúng tôi ư? Vậy hãy thử sức với bài trắc nghiệm 10 câu hỏi của chúng tôi, để xem liệu bạn có đoán được đâu là giải pháp thực sự hiệu quả không:
https://programs.clearerthinking.org/can_you_guess_which_charities_work.html
Bài trắc nghiệm này yêu cầu bạn đoán xem đâu là biện pháp can thiệp xã hội (social interventions) hiệu quả và đâu là không. Chúng tôi đã cho hàng trăm người làm thử, và kết quả họ đạt được hầu như không khá hơn việc lựa chọn ngẫu nhiên.
Vì vậy, trước khi bạn chọn một vấn đề xã hội để làm việc, hãy tự hỏi mình:
Nếu câu trả lời cho tất cả các câu hỏi trên đều là ‘Không’, thì có lẽ tốt nhất là bạn nên tìm một hướng đi khác.
(Đọc thêm: liệu có công tâm khi nhận định “hầu hết các chương trình xã hội không hiệu quả”.)
Chương trình Scared Straight khắc họa cho các tội phạm vị thành niên thấy cuộc sống trong tù, với mục tiêu dùng nỗi sợ để răn đe họ tránh xa con đường tội lỗi. Trớ trêu thay: chương trình lại càng khiến họ có khả năng phạm tội cao hơn.
Nguồn ảnh: A&ETV Beyond Scared Straight
Có lẽ bạn sẽ không tìm được một phương án nào hoàn hảo trên cả ba khía cạnh. Thay vào đó, hãy tìm kiếm sự lựa chọn tối ưu nhất về mặt tổng thể. Một vấn đề vẫn có thể đáng để bạn dấn thân giải quyết nếu quy mô của nó cực lớn và đang bị xem nhẹ, dẫu cho nó có vẻ khó khăn.
Để tìm hiểu chi tiết hơn về khung phân tích được trình bày ở đây, mời bạn xem bài viết chuyên sâu này, bài viết cũng sẽ giải thích cách bạn có thể tự đưa ra những so sánh của riêng mình về các lĩnh vực khác nhau.
Sẽ chẳng có ý nghĩa gì khi theo đuổi một vấn đề nếu bạn không thể tìm được một vai trò phù hợp với mình: khi đó, bạn sẽ chẳng cảm thấy thỏa mãn mà cũng không tạo ra được nhiều tác động.
Vậy nên, dù việc tìm ra một vấn đề hội tụ các yếu tố lý tưởng — quy mô lớn, bị xem nhẹ, và có tính khả giải — là một ý tưởng tuyệt vời, bạn cũng cần phải tìm cho mình một vai trò cụ thể thực sự phù hợp.
Như chúng ta sẽ đề cập, sự phù hợp cá nhân rất quan trọng đến mức bạn có thể dễ dàng tập trung vào một lĩnh vực mà bạn nghĩ là ít cấp bách hơn, nếu nó phù hợp với bạn.
Khi mới bắt đầu sự nghiệp, bạn chỉ cần có một ý tưởng mơ hồ về những vấn đề mà bạn có thể muốn giải quyết trong tương lai. Trọng tâm chính của bạn nên là khám phá để tìm ra điểm mạnh của mình và phát triển những kỹ năng có kỹ năng hữu ích — điều mà chúng ta sẽ đề cập trong hai bài viết tiếp theo. Sau này, bạn có thể vận dụng những kỹ năng đó để giải quyết các vấn đề cấp bách nhất của thời đại.
Như chúng ta sẽ đề cập, sự phù hợp cá nhân rất quan trọng đến mức bạn có thể dễ dàng tập trung vào một lĩnh vực mà bạn nghĩ là ít cấp bách hơn, nếu nó phù hợp với bạn.
Khi mới bắt đầu sự nghiệp, bạn chỉ cần có một ý tưởng mơ hồ về những vấn đề mà bạn có thể muốn giải quyết trong tương lai. Trọng tâm chính của bạn nên là khám phá để tìm ra điểm mạnh của mình và phát triển những kỹ năng có khả năng hữu ích — điều mà chúng ta sẽ đề cập trong hai bài viết tiếp theo. Sau đó, bạn có thể sử dụng những kỹ năng đó để giải quyết những vấn đề cấp bách nhất tại thời điểm đó.
Nếu bạn đã là chuyên gia trong một kỹ năng nhất định, thì bạn nên tập trung vào việc tìm cách sử dụng chuyên môn đó để giải quyết một vấn đề cấp bách. Sẽ không hợp lý nếu một nhà kinh tế học xuất sắc lại đi học để trở thành nhà sinh vật học. Thay vào đó, có lẽ có cách để áp dụng kinh tế học vào những vấn đề mà bạn cho là cấp bách nhất. Bạn cũng có thể sử dụng khung phân tích trên để thu hẹp các lĩnh vực phụ (ví dụ: kinh tế học phát triển so với chính sách việc làm).
(Bản thảo này vẫn đang trong quá trình chỉnh sửa và có thể chưa đạt chất lượng mong muốn của team EA Vietnam. Tuy vậy, chúng tôi vẫn quyết định đăng bản thảo này bởi vì nhận thấy điều này có ích cho các bạn trẻ còn mơ hồ trong định hướng sự nghiệp cùng những người quan tâm tới việc xây dựng một sự nghiệp có ý nghĩa hơn cho bản thân. Mọi đóng góp ý kiến đều được đón nhận tại pinkly@partners.eavn.org)
Câu trả lời: Phần lớn người ở các nước giàu muốn làm việc thiện thường tập trung vào y tế, nghèo đói và giáo dục trong nước họ. Nhưng vấn đề sức khỏe ở các nước nghèo có quy mô lớn hơn, dễ giải quyết hơn, mà chỉ nhận được 4% tổng số tiền từ thiện. Chúng tôi cho rằng còn có những vấn đề lớn hơn và bị bỏ quên nhiều hơn, như các rủi ro hiện sinh và AI thông minh hơn con người.
Tìm hiểu những gì chúng tôi đã học được về các vấn đề cấp bách nhất thế giới:
Bài viết này thuộc cẩm nang hướng nghiệp hiệu quả do tổ chúc 80,000 Hours biên soạn, kết tinh từ hơn 10 năm nghiên cứu và kinh nghiệm tư vấn nghề nghiệp cho hàng nghìn người.
