Thế giới có quá nhiều vấn đề lớn và gần như không thể giải quyết được. Và cảm giác rằng một người chẳng thể thay đổi được gì cũng là dễ hiểu.
Vậy nên, khi bắt đầu dự án 80,000 Hours với mục tiêu giúp mọi người làm điều tốt đẹp thông qua sự nghiệp của họ, thì một trong những câu hỏi đầu tiên của chúng tôi là “Một người thực sự có thể tạo ra bao nhiêu sự khác biệt?”
Chúng tôi nhận ra: trong khi có nhiều cách làm việc tốt phổ biến (như trở thành bác sĩ) lại chỉ có tác động thấp thì những cách khác lại có thể tạo được tác động phi thường.
Nói cách khác, để một người có thể tạo ra sự khác biệt thì có lẽ họ sẽ phải làm một điều gì đó hơi khác cách làm thông thường.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ bắt đầu bằng việc ước tính xem bạn có thể làm được bao nhiêu điều tốt đẹp khi trở thành một bác sĩ. Sau đó, chúng tôi chia sẻ một vài câu chuyện về những người có tác động lớn nhất trong lịch sử rồi mời bạn cùng xem xét ý nghĩa rút ra từ những câu chuyện này cho sự nghiệp của bạn.
Thời gian đọc: 12 phút
Nhiều người mong muốn giúp đỡ người khác đã chọn trở thành bác sĩ. Một trong những độc giả đầu tiên của chúng tôi, Bác sĩ Greg Lewis, đã làm đúng như thế. “Tôi muốn học y vì tôi có khao khát giúp đỡ người khác,” anh viết trong đơn đăng ký đại học, “và vì vậy tôi không thể cưỡng lại cơ hội dành cả sự nghiệp của mình để làm một điều gì đó đáng giá.”
Qua đó, chúng tôi đã tự hỏi: việc trở thành một bác sĩ thực sự tạo ra bao nhiêu sự khác biệt? Chúng tôi đã hợp tác với Greg để tìm ra câu trả lời.
Vì mục đích chính của bác sĩ là cải thiện sức khỏe, chúng tôi đã cố gắng tính toán xem liệu một bác sĩ thực sự đóng góp thêm bao nhiêu “sức khỏe” cho nhân loại. Chúng tôi thấy rằng, trong suốt sự nghiệp của mình, một bác sĩ trung bình ở Anh sẽ giúp bệnh nhân của họ có thêm tổng cộng khoảng 100 năm sống khỏe mạnh, thông qua việc kéo dài tuổi thọ hoặc cải thiện sức khỏe tổng thể. Dĩ nhiên, con số này có độ không chắc chắn rất lớn, nhưng con số thực tế khó có thể cao hơn 10 lần.
Sử dụng một tỷ lệ quy đổi tiêu chuẩn (được Ngân hàng Thế giới và các tổ chức khác sử dụng¹) là 30 năm sống khỏe mạnh đổi lấy một “mạng sống được cứu”, thì 100 năm sống khỏe mạnh tương đương với khoảng 3 mạng sống được cứu. Đây rõ ràng là một tác động đáng kể; tuy nhiên, mức độ tác động này thấp hơn so với những gì nhiều người kỳ vọng một bác sĩ có thể làm được trong cả sự nghiệp của họ.
Có ba lý do chính khiến tác động này thấp hơn bạn tưởng:
Điểm cuối cùng này được minh họa bằng biểu đồ dưới đây, so sánh tác động của bác sĩ ở các quốc gia khác nhau. Trục tung thể hiện mức độ bệnh tật trong dân số, được đo bằng số năm sống điều chỉnh theo bệnh tật (DALYs - disability-adjusted life years) trên 100.000 người, trong đó một DALY tương đương với một năm sống bị mất đi do bệnh tật. Trục hoành thể hiện số lượng bác sĩ trên 100.000 người.
DALYs trên 100.000 người so với số bác sĩ trên 100.000 người. Chúng tôi đã sử dụng dữ liệu của WHO từ năm 2004. Đường cong là đường hypebol phù hợp nhất được xác định bằng hồi quy bình phương tối thiểu phi tuyến. Giải thích đầy đủ trong bản nháp bài viết này.
Bạn có thể thấy rằng đường cong gần như đi ngang khi có hơn 150 bác sĩ trên 100.000 người. Sau điểm này (mà hầu hết các nước phát triển đều đạt được), việc có thêm bác sĩ chỉ tạo ra một tác động nhỏ ở mức trung bình.
Vì vậy, nếu bạn trở thành bác sĩ ở một quốc gia giàu có như Mỹ hoặc Anh, bạn có thể làm được nhiều điều tốt hơn so với nhiều công việc khác, nếu bạn là một bác sĩ xuất sắc, bạn sẽ có tác động lớn hơn mức trung bình này. Nhưng có lẽ đó sẽ không phải là một tác động khổng lồ.
Thực tế, trong bài viết tiếp theo, chúng tôi sẽ chỉ ra làm thế nào mà hầu hết mọi sinh viên tốt nghiệp đại học đều có thể cứu được nhiều mạng người hơn một bác sĩ bình thường. Và trong phần còn lại của cẩm nang hướng nghiệp này, chúng tôi sẽ đề cập đến nhiều trường hợp đã nỗ lực làm việc tốt theo cách "phổ biến" nhưng lại không hiệu quả.
Những phát hiện này đã thúc đẩy bác sĩ Greg chuyển ngành từ y học lâm sàng sang an ninh sinh học, các nguyên nhân cho điều này sẽ được giải thích trong phần còn lại của cẩm nang.
Dù các con số thống kê về số mạng người mà một bác sĩ cứu được không mấy ấn tượng, nhưng một số bác sĩ đã có tác động lớn hơn nhiều so với các thống kê ấy. Hãy cùng xem một vài ví dụ về những sự nghiệp có tác động lớn nhất trong lịch sử và xem chúng ta có thể học được gì từ họ. Đầu tiên, hãy đến với lĩnh vực nghiên cứu y học.
Đến năm 1968, người ta đã chứng minh rằng dung dịch glucose và muối khi được đưa vào cơ thể qua ống thông dạ dày hoặc truyền tĩnh mạch, có thể ngăn ngừa tử vong do bệnh tả. Nhưng hàng triệu người vẫn chết mỗi năm vì căn bệnh này. Bác sĩ David Nalin đã tìm cách biến phát hiện này thành một liệu pháp có thể sử dụng ở các vùng nông thôn nghèo khi làm việc tại một trại tị nạn ở biên giới Bangladesh và Miến Điện. Ông đã viết trong một nghiên cứu của mình rằng chỉ cần uống một dung dịch được pha đúng nồng độ với tốc độ tiêu thụ phù hợp cũng có thể hiệu quả gần với việc đưa dung dịch qua ống thông dạ dày hoặc truyền tĩnh mạch.
Điều này có nghĩa là việc điều trị có thể được thực hiện mà không cần thiết bị và chỉ cần sử dụng các thành phần cực kỳ rẻ và phổ biến.
Bác sĩ Nalin đã giúp cứu hàng triệu mạng người bằng một sáng kiến đơn giản: cho bệnh nhân tiêu chảy uống nước pha với muối và đường.
Kể từ đó, phương pháp điều trị đơn giản đến đáng kinh ngạc này đã được sử dụng trên toàn thế giới, nhờ đó mà tỷ lệ trẻ em tử vong do tiêu chảy hàng năm ở đã giảm mạnh từ khoảng 5 triệu xuống còn 1,5 triệu.² Các nhà nghiên cứu ước tính rằng liệu pháp này đã cứu sống hơn 50 triệu người cho đến nay, chủ yếu là trẻ em.³
Nếu không có Bác sĩ Nalin, chắc chắn một người nào đó khác cuối cùng cũng sẽ khám phá ra phương pháp điều trị này. Dù thế, giả sử ông chỉ đẩy nhanh việc triển khai phương pháp điều trị này thêm năm tháng, thì riêng công việc của ông thôi cũng đã cứu được khoảng 500.000 mạng người. Đây là một ước tính rất sơ bộ, nhưng nó cho thấy tác động của ông lớn hơn 100.000 lần so với một bác sĩ bình thường:
Tuy nhiên, ngay cả trong phạm vi nghiên cứu y học, trường hợp của Bác sĩ Nalin vẫn chưa phải là ví dụ tiêu biểu nhất về một sự nghiệp có sức ảnh hưởng lớn. Lấy ví dụ, phát hiện về nhóm máu của Karl Landsteiner được ước tính đã cứu sống hàng chục triệu người nhờ mở đường cho các ca truyền máu.
Ngoài lĩnh vực y học, ở phần sau của cẩm nang, chúng tôi sẽ giới thiệu câu chuyện về nhà toán học có tầm ảnh hưởng to lớn Alan Turing và Viktor Zhdanov - một cán bộ công chức.
Hoặc, hãy suy nghĩ rộng hơn nữa. Roger Bacon và Galileo đã tiên phong trong phương pháp khoa học — nếu không có nó thì không một khám phá nào chúng ta đã đề cập ở trên có thể xảy ra, cùng với các đột phá công nghệ lớn khác như Cách mạng Công nghiệp. Những cá nhân này đã có thể làm được nhiều điều tốt đẹp hơn rất nhiều so với cả những bác sĩ y khoa xuất sắc nhất.
Hãy xem câu chuyện về Stanislav Petrov, một Trung tá trong Quân đội Liên Xô trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Năm 1983, Petrov đang làm nhiệm vụ tại một căn cứ tên lửa của Liên Xô thì hệ thống cảnh báo sớm dường như đã phát hiện một cuộc tấn công tên lửa đang đến từ Hoa Kỳ. Quy trình yêu cầu phía Liên Xô phải ra lệnh đáp trả.
Nhưng Petrov đã không nhấn nút. Ông suy luận rằng số lượng tên lửa quá nhỏ để có thể coi là một cuộc tấn công đáp trả nên đã không tuân theo quy trình.
Nếu ông ra lệnh tấn công, ít nhất cũng có khả năng hàng trăm triệu người sẽ thiệt mạng. Hai quốc gia thậm chí có thể đã tham gia vào một cuộc chiến tranh hạt nhân toàn diện, dẫn đến hàng tỷ người chết và có thể là sự kết thúc của nền văn minh. Nếu chúng ta đánh giá một cách thận trọng, chúng ta có thể định lượng tầm ảnh hưởng của ông bằng cách nói rằng ông đã cứu một tỷ mạng người. Tuy nhiên, con số đó gần như chắc chắn là quá thấp, vì một cuộc chiến tranh hạt nhân cũng sẽ tàn phá khoa học, nghệ thuật, kinh tế và mọi hình thức tiến bộ khác, dẫn đến sự mất mát lớn về sinh mạng và an sinh xã hội trong dài hạn.
Trong phần sau của cẩm nang, chúng tôi sẽ thảo luận tại sao chúng tôi nghĩ rằng những tác động dài hạn này có thể quan trọng hơn rất nhiều so với việc “chỉ” cứu một tỷ mạng người khỏi thảm họa hạt nhân.
Tuy nhiên, ngay cả với ước tính thấp hơn, tác động của Petrov có lẽ vẫn vượt xa tác động của Nalin và Landsteiner.
Chúng ta đã thấy rằng một số sự nghiệp có những tác động tích cực to lớn, và một số lại có tác động lớn hơn rất nhiều so với những sự nghiệp khác.
Một phần điều này là do may mắn — những người được đề cập ở trên đã ở đúng nơi, đúng thời điểm mang đến cho họ cơ hội để tạo ra tầm ảnh hưởng mà họ có thể không có được nếu không có những điều kiện đó. Nếu không ở đúng nơi thì bạn chẳng thể đảm bảo rằng mình tìm ra được phát hiện y khoa quan trọng nào.
Nhưng không phải tất cả đều là may mắn: Landsteiner và Nalin đã chọn sử dụng kiến thức y học của mình để giải quyết một số vấn đề sức khỏe nguy hiểm nhất trong thời đại của họ, và có thể thấy trước rằng một người ở vị trí cao trong quân đội Liên Xô có thể có cơ hội tạo ra tác động lớn bằng cách ngăn chặn xung đột trong Chiến tranh Lạnh.
Vậy, điều này có ý nghĩa gì với bạn?
Mọi người thường tự hỏi làm thế nào để "tạo ra sự khác biệt", nhưng khi một số nghề nghiệp có thể mang lại tầm ảnh hưởng gấp hàng ngàn lần so với những nghề nghiệp khác, thì đây không phải là câu hỏi hợp lý nữa. Hai lựa chọn nghề nghiệp khác nhau đều có thể "tạo ra sự khác biệt" nhưng mà một trong hai lựa chọn ấy có thể tốt hơn đáng kể so với lựa chọn kia.
Thay vào đó, câu hỏi chính là: Đâu là một số cách tốt nhất để tạo ra sự khác biệt? Nói cách khác: bạn có thể làm gì để bản thân có cơ hội được làm một trong những sự nghiệp có tác động lớn nhất? Bởi vì những sự nghiệp có tác động lớn nhất gặt hái được rất nhiều, một sự gia tăng nhỏ trong cơ hội của bạn cũng có ý nghĩa rất lớn.
Các ví dụ trên cũng cho thấy rằng những con đường có tác động lớn nhất thường không phải là những con đường rõ ràng nhất. Trở thành một sĩ quan trong quân đội Liên Xô không có vẻ như là sự nghiệp tốt nhất cho một người có lòng vị tha, nhưng Petrov có lẽ đã làm được nhiều điều tốt hơn cả những nhà lãnh đạo nổi tiếng nhất lẫn những bác sĩ tài năng nhất. Để có tác động lớn, có thể bạn cần phải làm một điều gì đó hơi khác thường.
Vậy bạn có thể tác động bao nhiêu nếu cố gắng trong khi vẫn làm một điều gì khác mang lại sự thỏa mãn cá nhân? Không dễ để có một tác động lớn, nhưng có rất nhiều điều bạn có thể làm để tăng cơ hội của mình. Đó là những gì chúng tôi sẽ đề cập trong vài bài viết tiếp theo.
Nhưng trước tiên, hãy làm rõ ý nghĩa của việc “tạo ra sự khác biệt”. Chúng ta đã nói về việc cứu người từ nãy đến giờ, nhưng đó không phải là cách duy nhất để làm điều tốt trên thế giới.
Mọi người đều nói về “tạo ra sự khác biệt” hay “thay đổi thế giới” hay “làm điều tốt”, nhưng rất ít người định nghĩa một cách rõ ràng.
Đây là một định nghĩa được đề ra cho bạn. Tác động xã hội của bạn được xác định bởi:
Số lượng người⁵ mà bạn cải thiện cuộc sống cho họ và mức độ bạn cải thiện cuộc sống của những người ấy trong dài hạn.⁶
Điều này có nghĩa là bạn có thể tăng tác động xã hội của mình theo ba cách:
Chúng tôi nghĩ rằng lựa chọn cuối cùng đặc biệt quan trọng, bởi vì nhiều hành động của chúng ta ảnh hưởng đến các thế hệ tương lai. Ví dụ, nếu bạn cải thiện chất lượng của việc ra quyết định của chính phủ, bạn có thể không thấy được các kết quả định lượng trong ngắn hạn, nhưng bạn sẽ giải quyết được rất nhiều vấn đề khác trong dài hạn.
Chúng tôi có một bài viết riêng về định nghĩa của mình, nhưng đây là một vài điểm ngắn gọn:
Nhiều người có quan điểm khác nhau về việc làm cho thế giới trở nên tốt đẹp hơn có nghĩa là gì. Nhưng hầu hết đều đồng ý rằng thật tuyệt nếu mọi người có cuộc sống hạnh phúc hơn, trọn vẹn hơn, và có thể phát huy hết tiềm năng của mình. Vì vậy, định nghĩa mà chúng tôi đưa ra sẽ đủ cụ thể để bao hàm ý tưởng này.
Hơn nữa, chúng ta sẽ nhận ra rằng một số nghề nghiệp tích cực cải thiện cuộc sống vượt trội so với những nghề khác và điều này làm nổi bật sự khác biệt giữa các lựa chọn. Một số lựa chọn nghề nghiệp tạo ra lợi ích to lớn, tương đương với việc cứu sống hàng trăm người, trong khi những lựa chọn khác hầu như không mang lại tác động gì, đánh dấu một sự khác biệt đáng kể.
Nhưng định nghĩa này cũng đủ rộng để bao gồm nhiều cách khác nhau nhằm làm cho thế giới tốt đẹp hơn. Nó thậm chí đủ bao quát để bao gồm việc bảo vệ môi trường, bởi nếu chúng ta để môi trường suy thoái, tương lai của nền văn minh có thể bị đe dọa. Theo cách đó, bảo vệ môi trường cũng góp phần cải thiện cuộc sống.
Quan trọng là, việc có một phạm vi rộng cũng cho phép chúng ta bao gồm cả các loài động vật phi nhân loại, hay các sinh vật có tri giác tiềm năng trong tương lai, có thể là hoàn toàn từ kỹ thuật số. Đó là lý do tại sao chúng tôi có các hồ sơ về chăn nuôi công nghiệp, phúc lợi động vật hoang dã và tri giác nhân tạo.
Dù sao, định nghĩa này không bao gồm tất cả những gì có thể quan trọng. Bạn có thể cho rằng môi trường cần được bảo vệ ngay cả khi điều đó không trực tiếp cải thiện đời sống con người. Tương tự, bạn có thể trân trọng những giá trị như sự công chính và cái đẹp mang tính mỹ học vì chính bản chất của chúng.
Thực ra, độc giả của chúng tôi trân trọng nhiều hệ giá trị khác nhau. Chúng tôi tập trung vào việc làm thế nào để cải thiện thế giới và để mỗi người tự cân nhắc những giá trị khác mà họ quan tâm. Để việc này dễ dàng hơn, chúng tôi cố gắng làm nổi bật những quan điểm cốt lõi định hướng công việc của mình. Dù có nhiều khác biệt nhưng chúng ta vẫn có thể nói rất nhiều về cách tạo ra tác động tích cực một cách khái quát.
Ta luôn không chắc chắn về mức độ tác động của các hành động khác nhau ra sao — nhưng không sao cả, vì ta có thể sử dụng xác suất để so sánh. Ví dụ, 90% cơ hội giúp đỡ 100 người gần như tương đương với 100% cơ hội giúp đỡ 90 người. Mặc dù không chắc chắn, chúng ta có thể định lượng sự không chắc chắn của mình và đạt tiến bộ.
Hơn nữa, ngay cả khi đối mặt với sự không chắc chắn, ta có thể sử dụng các quy tắc may rủi để so sánh các hướng hành động khác nhau. Ví dụ, trong phần sau của cẩm nang hướng nghiệp này, chúng tôi lập luận rằng, khi các yếu tố khác không đổi, làm việc trong các lĩnh vực bị bỏ ngỏ sẽ có tác động cao hơn. Vì vậy, ngay cả khi chúng ta không thể đo lường chính xác tác động xã hội, chúng ta vẫn có thể có chiến lược bằng cách chọn các lĩnh vực bị bỏ ngỏ. Chúng tôi sẽ đề cập đến nhiều quy tắc may rủi hơn để tăng tác động của bạn trong các bài viết sắp tới.
Không đâu.
Chúng tôi không biết những chân lý tối hậu của triết học đạo đức, nhưng trong thực tế, chúng tôi cho rằng không chỉ nên tập trung vào tác động.
Đặc biệt, ngay cả khi xét từ góc độ tác động xã hội, việc hành động với phẩm chất tốt, tôn trọng quyền và giá trị của người khác, cũng như chú ý đến các giá trị cá nhân khác của bạn thường là lựa chọn tốt hơn.
Chúng tôi không tán thành việc làm một điều gì đó có vẻ rất sai trái từ góc nhìn thông thường, ngay cả khi nó có vẻ như có thể cho phép bạn có tác động lớn hơn.
Đọc thêm về định nghĩa của chúng tôi về tác động xã hội.
Trong bài viết tiếp theo, chúng tôi sẽ đề cập đến cách mà bất kỳ sinh viên tốt nghiệp đại học nào cũng có thể tạo ra tác động lớn trong bất kỳ công việc nào. Sau đó, chúng tôi sẽ đề cập đến cách chọn một công việc mà bạn có thể phát huy hết tiềm năng tác động của mình.
(Bản thảo này vẫn đang trong quá trình chỉnh sửa và có thể chưa đạt chất lượng mong muốn của team EA Vietnam. Tuy vậy, chúng tôi vẫn quyết định đăng bản thảo này bởi vì nhận thấy điều này có ích cho các bạn trẻ còn mơ hồ trong định hướng sự nghiệp cùng những người quan tâm tới việc xây dựng một sự nghiệp có ý nghĩa hơn cho bản thân. Mọi đóng góp ý kiến đều được đón nhận tại pinkly@partners.eavn.org)
Bài viết này thuộc cẩm nang hướng nghiệp hiệu quả do tổ chúc 80,000 Hours biên soạn, kết tinh từ hơn 10 năm nghiên cứu và kinh nghiệm tư vấn nghề nghiệp cho hàng nghìn người.
