Phần 10: Cách lập kế hoạch sự nghiệp

Tác giả
Benjamin Todd
Xuất bản gốc tháng
05/2023
bởi
80,000 Hours
Thời gian đọc bài viết
[time]
phút
Bạn nên hoạch định nghề nghiệp như thế nào?

Nhiều người nghĩ rằng tìm được công việc phù hợp cũng giống như tìm được "ý trung nhân" của đời mình. Thực tế không phải vậy.

Mọi người thường tìm đến chúng tôi với mong muốn xác định xem họ nên làm gì trong 10 hay 20 năm tới. Số khác lại muốn tìm ra "sự nghiệp đích thực" dành cho mình.

Như chúng ta đã thấy, vấn đề nằm ở chỗ, kế hoạch của bạn gần như chắc chắn sẽ thay đổi vì:

  • Chính bạn sẽ thay đổi nhiều hơn bạn tưởng.
  • Thế giới sẽ thay đổi, nhiều ngành nghề hiện nay thậm chí sẽ không còn tồn tại sau 20 năm nữa.
  • Bạn sẽ dần hiểu rõ điều gì là tốt nhất cho mình nên rất khó để đoán trước được bạn sẽ làm tốt việc gì.

Theo một nghĩa nào đó, không có một “sự nghiệp phù hợp” nào là bất biến cả. Lựa chọn tốt nhất sẽ liên tục thay đổi khi thế giới biến động và bạn sẽ ngày một trưởng thành. Rất nhiều người chúng tôi từng tư vấn đã không thể ngờ rằng mình lại gắn bó với công việc hiện tại.

Việc lập kế hoạch dài hạn đôi khi thể phản tác dụng. Có một rủi ro là bạn sẽ bị đóng khung trong một lộ trình duy nhất, và mất đi sự linh hoạt khi hoàn cảnh đổi thay.

Dù vậy, từ bỏ hoàn toàn việc lập kế hoạch và đặt mục tiêu cũng không phải là một lựa chọn khôn ngoan. Như Eisenhower từng nói: "Kế hoạch thì vô ích, nhưng việc lập kế hoạch là thiết yếu."

Việc có một ý niệm về đích đến sẽ giúp bạn nhận thấy được những cơ hội thăng tiến tốt hơn nhiều. Thực tế , nếu bạn muốn tạo ra tác động tích cực lớn lao,  việc lập kế hoạch lại càng quan trọng. Nhiều vị trí có tầm ảnh hưởng lớn đòi hỏi vốn sự nghiệp chuyên môn mà bạn khó có thể tình cờ mà có được, ví dụ như các mối quan hệ trong ngành an ninh sinh học hay chuyên môn về kỹ năng kỹ thuật đặc thù. Tương tự, để vươn đến đỉnh cao trong nhiều lĩnh vực, bạn thường phải chuyên tâm nỗ lực trong hàng thập kỷ.

Hầu hết các “kế hoạch” sẽ thay đổi hoàn toàn trước khi được thực hiện xong, dù ta vẫn hưởng lợi từ chúng, đây chính là nghịch lý của việc lập kế hoạch.

Vậy, làm thế nào để lập một kế hoạch sự nghiệp hiệu quả? Dưới đây là những lời khuyên chính của chúng tôi.

Thời gian đọc: 20 phút. Hoặc bạn có thể dùng ngay mẫu lập kế hoạch của chúng tôi để tự xây dựng kế hoạch cho riêng mình.

Những điểm cốt lõi

Sự nghiệp của bạn nên đi qua ba giai đoạn:

  1. Khám phá: Tìm ra những lựa chọn dài hạn tốt nhất cho bản thân.
  2. Tích lũy: Xây dựng vốn sự nghiệp để hướng tới những lựa chọn đó.
  3. Cống hiến: Vận dụng vốn sự nghiệp đã có để giải quyết các vấn đề cấp bách và có được một công việc khiến bạn hài lòng.

Kế hoạch của bạn sẽ thay đổi và hầu hết chúng ta đều không thể đoán trước mình sẽ làm gì trong 10-20 năm tới. Nhưng việc có một tầm nhìn dài hạn vẫn rất hữu ích: xác định 2-5 vấn đề toàn cầu bạn muốn góp sức giải quyết và 1-5 vai trò tiềm năng bạn muốn theo đuổi.

Quan trọng hơn nữa là dành thời gian tìm ra bước đi cụ thể tiếp theo cho mình. Đó có thể là một công việc, một cơ hội học tập, hay một dự án cụ thể mà bạn sẽ thực hiện trong 1-3 năm tới để gia tăng tầm ảnh hưởng hoặc vốn sự nghiệp.

PhânHãy tạo một danh sách các ý tưởng cho bước đi tiếp theo bằng cách:

  • Tư duy ngược (Working backwards): Tìm kiếm những lựa chọn giúp bạn tiến nhanh hơn đến tầm nhìn dài hạn.
  • Tư duy xuôi (Working forwards): Nhìn vào những cơ hội ngay trước mắt, kể cả khi bạn không chắc chúng sẽ dẫn tới đâu.

Sau đó, hãy xây dựng kế hoạch A/B/Z:

  • Kế hoạch A là lựa chọn lý tưởng nhất bạn muốn theo đuổi.
  • Kế hoạch B là các phương án thay thế khả thi nếu kế hoạch A không như ý.
  • Kế hoạch Z là  phương án dự phòng trong trường hợp xấu nhất trong tạm thời, giúp bạn tự tin hơn để chấp nhận rủi ro.

Hãy xác định những yếu tố bất định lớn nhất trong kế hoạch và tìm cách làm rõ chúng. Nếu cần trợ giúp, bạn có thể sử dụng công cụ hỗ trợ ra quyết định của chúng tôi.

Cuối cùng, hãy đặt lịch để xem xét lại sự nghiệp của mình, thường là sau mỗi 6-24 tháng.

Đừng cố giữ cho mình mọi lựa chọn

Một phản ứng thường thấy trước nghịch lý của việc lập kế hoạch là cố gắng giữ cho mình mọi lựa chọn.

Ý tưởng này có phần khôn ngoan: nếu bạn tích lũy được vốn sự nghiệp có tính chuyển đổi cao thì bạn sẽ có nhiều lựa chọn hơn trong tương lai. Và nếu bạn thực sự không biết phải làm gì, việc tập trung xây dựng vốn sự nghiệp và quay lại với kế hoạch sau cũng là một hướng đi hợp lý.

Tuy nhiên, sau khi tư vấn cho hàng ngàn người, chúng tôi nhận thấy cách tiếp cận này có những điều rất đáng lo ngại. Việc chỉ chăm chăm giữ các lựa chọn “mở" như thế có thể:

  • Khiến bạn sa lầy quá lâu vào một công việc được xem là danh giá (như tư vấn), dù bạn biết rõ mình không muốn gắn bó lâu dài và công việc ấy cũng chẳng liên quan mấy đến mục tiêu dài hạn của bạn. 
  • Ngăn cản bạn cam kết với một hướng đi cụ thể, khiến bạn chỉ chọn những công việc an toàn, linh hoạt thay vì dấn thân vào một con đường có thể mang lại vốn sự nghiệp vượt trội và những cơ hội tốt hơn sau này.
  • Trở thành cái cớ để bạn không suy nghĩ thấu đáo về điều gì là tốt nhất cho mình.

Vậy bạn nên làm gì?

Ba giai đoạn quan trọng của sự nghiệp

Hãy định hướng sự nghiệp của bạn qua ba giai đoạn sau:

  1. Khám phá (Ưu tiên hàng đầu ở độ tuổi 18-24): Dùng những cách ít tốn kém để tìm hiểu và thử nghiệm các vai trò và kỹ năng dài hạn đầy hứa hẹn, cho đến khi bạn sẵn sàng đặt cược vào một hướng đi trong vài năm.
  2. Tích lũy (Độ tuổi 25-35): Đặt cược vào một con đường dài hạn có tiềm năng phát triển tốt. Tập trung xây dựng vốn sự nghiệp, đặc biệt là kỹ năng , để đi nhanh nhất trên con đường đã chọn nhưng luôn có kế hoạch dự phòng.
  3. Cống hiến (Từ 36 tuổi trở đi): Vận dụng vốn sự nghiệp đã có để giải quyết các vấn đề cấp bách và có được một công việc khiến bạn hài lòng.

Hãy nhớ cập nhật kế hoạch của bạn sau mỗi 1-3 năm vì bạn sẽ không ngừng học hỏi và thế giới cũng không ngừng thay đổi.

Vốn sự nghiệp, sự khám phá, và tầm ảnh hưởng của công việc sẽ luôn là những yếu tố quan trọng trong mọi quyết định sự nghiệp. Tuy nhiên, sự ưu tiên của bạn nên thay đổi theo thời gian.

Mỗi người sẽ có thời gian các giai đoạn khác nhau:

  • Nếu bạn chưa chắc chắn về định hướng dài hạn nhưng lại đang học hỏi được rất nhiều, bạn có thể kéo dài giai đoạn khám phá.
  • Nếu bạn cảm thấy việc tích lũy vốn sự nghiệp không còn hiệu quả như trước (lợi ích cận biên giảm dần), bạn có thể chuyển sang giai đoạn cống hiến sớm hơn.
  • Nếu bạn cho rằng vấn đề mình theo đuổi là cực kỳ cấp bách, ví dụ như an toàn AI, và cơ hội hiện tại tốt hơn 10 năm tới, đó là lý do để bỏ qua các giai đoạn trước và chuyển thẳng đến giai đoạn cống hiến, dù có thể bạn chưa chuẩn bị kỹ càng nhất.

Tiếp theo, chúng ta sẽ tìm hiểu sâu hơn về cách lập kế hoạch sự nghiệp một cách hiệu quả, trong khi vẫn nhìn nhận nghiêm túc những yếu tố bất định.

Có một tầm nhìn dài hạn

Dù tương lai khó đoán, chúng tôi tin rằng hầu hết mọi người đều nên có ít nhất một ý tưởng tương đối về nơi mình muốn đến trong dài hạn. Đó chính là tầm nhìn của bạn.

Tầm nhìn của bạn nên đủ rộng để không phải thay đổi liên tục, nhưng cũng đủ cụ thể để có thể định hướng.

Tầm nhìn của bạn nên bao gồm:

  • Danh sách 2-5 vấn đề toàn cầu bạn muốn góp sức giải quyết nhất trong dài hạn, đã đề cập trong phần 5
  • Danh sách 1-5 vai trò hoặc loại công việc bạn muốn hướng tới, đã giới thiệu trong phần 6.

Để xác định vai trò dài hạn của mình, bạn thường sẽ phải dựa vào một bộ kỹ năng có tầm ảnh hưởng rộng, ví dụ như nhà xây dựng tổ chức hoặc nhà truyền thông (communicator). Có cụ thể hơn như là: một nhà văn thay vì một nhà truyền thông nói chung hoặc nhắm đến một con đường sự nghiệp cụ thể như học giả kinh tế hay luật sư.

Hãy xem xét khung thời gian "dài hạn" của bạn, có thể là 5 năm hoặc kéo dài đến 25 năm, miễn là nó phù hợp với bạn.

Hãy xem qua ví dụ của Megan: Thời còn học ở Bắc Kinh, Megan tình cờ biết đến 80,000 Hours qua một người bạn. Cẩm nang của chúng tôi đã thôi thúc cô đưa ra một quyết định lớn: dấn thân vào sự nghiệp giảm thiểu rủi ro hiện sinh, tập trung vào các rủi ro từ AI và chiến tranh hạt nhân.

Cô từng làm nghiên cứu học thuật nhưng cảm thấy công việc trong ngành quan hệ quốc tế khó mang lại một sự nghiệp có tầm ảnh hưởng lớn. Vì vậy, cô dự đoán hướng đi tốt nhất là sự nghiệp trong chính phủ và chính sách. Tầm nhìn của cô là, nếu mọi việc thuận lợi, cô có thể trở thành chuyên gia về quan hệ đa phương, sau đó tư vấn cho các bên liên quan về các hiệp định đa phương liên quan đến AI.

Tầm nhìn của bạn có thể không rõ ràng được như vậy, và điều đó hoàn toàn bình thường. Bạn chỉ cần một ý tưởng sơ bộ để có thể nhận ra cơ hội và định hướng cho quá trình khám phá của mình.

Như đã đề cập, tìm kiếm sự nghiệp phù hợp là một hành trình từng bước. Cứ sau vài năm, bạn sẽ cập nhật lại tầm nhìn của mình bằng cách thêm hoặc bớt các lựa chọn, đồng thời làm chúng trở nên cụ thể hơn (ví dụ, ban đầu bạn có thể nhắm đến các vai trò xây dựng tổ chức, nhưng sau đó lại tập trung vào việc trở thành một chuyên gia PR).

Một sai lầm phổ biến là bị ám ảnh bởi việc lựa chọn dài hạn nào là tốt nhất trên lý thuyết. Vì vậy, một khi đã có ý tưởng sơ bộ, hãy chuyển sự tập trung sang việc tìm kiếm những bước đi cụ thể tiếp theo.

Dành nhiều thời gian hơn để lên kế hoạch cho các bước tiếp theo

Suy cho cùng, quyết định quan trọng nhất bạn cần đưa ra là phải làm gì tiếp theo. Việc suy nghĩ về tầm nhìn là hữu ích nhưng nó chỉ thực sự có giá trị khi giúp bạn định hướng cho quyết định này.

Bước tiếp theo có thể là một công việc mới, một khóa học hay một dự án cá nhân. Khung thời gian cho bước đi này rất linh hoạt, từ vài tháng, vài năm, cho đến hơn 5 năm.Ví dụ: nhận việc ở Oxfam, dành một mùa hè học tiếng Trung, hoặc bắt đầu một blog trong khi vẫn làm công việc hiện tại.

Việc cố gắng xác định xem bạn nên trở thành một nhà nghiên cứu (như Tiến sĩ Nalin) hay một nhà truyền thông (như Rosa Parks) trong dài hạn là rất khó, vì nó quá mơ hồ.

Việc lựa chọn một công việc hay một chương trình cao học cụ thể thường đơn giản hơn nhiều. Đôi khi, hoàn cảnh sẽ loại trừ bớt các lựa chọn giúp bạn. Chẳng hạn, nếu bạn trượt tất cả các chương trình cao học tốt, thì con đường đó tự động bị gạch bỏ.

Thậm chí, bạn có thể bỏ qua việc xác định tầm nhìn và chỉ tập trung vào các bước đi tiếp theo. Với mỗi bước đi, bạn sẽ tích lũy thêm vốn sự nghiệp, hiểu thêm về bản thân và gia tăng tầm ảnh hưởng. Cứ như vậy, bạn có thể từng bước xây dựng một sự nghiệp tuyệt vời, ngay cả khi không biết đích đến cuối cùng là đâu.

Hy vọng điều này làm bạn cảm thấy nhẹ nhõm hơn. Ngay cả khi không có ý tưởng gì về tương lai xa, bạn vẫn có thể xây dựng sự nghiệp một cách tuần tự. Và nếu bạn đã có những ý tưởng hay cho tầm nhìn của mình, đó là một lợi thế lớn.

Vì vậy, dù chúng tôi khuyên bạn nên dành thời gian suy nghĩ về tầm nhìn dài hạn, bạn nên dành nhiều thời gian hơn nữa để xác định và so sánh các bước đi cụ thể tiếp theo.

Tư duy ngược: Nếu đã có tầm nhìn, hãy tìm con đường để đến đó

Để xác định các bước tiếp theo, có hai cách tiếp cận chính.

Cách thứ nhất là tư duy ngược từ tầm nhìn của bạn: hãy nghĩ về đích đến bạn mong muốn, sau đó xác định những con đường trực tiếp nhất để đạt được nó.

Cách tốt nhất để làm điều này là hỏi những người trong ngành xem một người có nền tảng như bạn có thể thăng tiến nhanh nhất bằng cách nào. Ví dụ, hãy hỏi: “Nếu tôi muốn có được vị trí X trong 5 năm tới, tôi cần làm gì?” hoặc “Nếu tôi muốn trở nên xuất sắc ở kỹ năng X, tôi nên làm thế nào?”

Hãy suy nghĩ xem loại vốn sự nghiệp nào là quan trọng nhất. Ví dụ, Bill Clinton biết rằng để thành công trong chính trị, ông cần quen biết nhiều người. Vì vậy, ngay từ khi còn là sinh viên, ông đã có một cuốn sổ ghi lại danh sách tất cả những người ông từng gặp.

Hãy tìm những tấm gương đã thăng tiến nhanh một cách khác thường và phân tích xem họ đã làm điều đó như thế nào. 

Chúng tôi có thực hiện những phân tích tương tự trong các bài đánh giá sự nghiệp của mình, nhưng những lời khuyên cá nhân vẫn là không thể thay thế khi bạn cần xác định các bước đi tiếp theo tốt nhất cho mình.

Nếu bạn cảm thấy không chắc chắn về một lựa chọn dài hạn, hãy tự hỏi: "Làm thế nào để tôi có thể loại trừ lựa chọn này?" Có việc gì bạn có thể làm để biết chắc chắn rằng việc theo đuổi con đường đó có hợp lý hay không?

Tư duy xuôi: Nhìn vào những cơ hội ngay trước mắt

Điều quan trọng là không nên quá cứng nhắc với một con đường duy nhất.

Hầu hết các sự nghiệp vĩ đại đều bao gồm cả việc tư duy xuôi,  tức là luôn nhạy bén với những cơ hội xuất hiện ngay trước mắt, đi theo linh cảm và thuận theo những gì đang hiệu quả, ngay cả khi bạn không chắc nó sẽ dẫn đến đâu.

Một lý do là vì sự nghiệp thành công vốn dĩ rất khó đoán.

Một lý do khác là vì mức độ hứa hẹn giữa các bước đi cụ thể rất khác nhau. Sự khác biệt giữa các công việc cụ thể có thể lớn hơn nhiều so với sự khác biệt giữa các con đường sự nghiệp chung chung.

Ví dụ, bạn có thể cho rằng chính sách về rủi ro sinh học (biorisk) cấp bách hơn chính sách về rủi ro hạt nhân. Nhưng nếu bạn tìm được một công việc trong lĩnh vực chính sách hạt nhân với một trọng trách đặc biệt hoặc nó cực kỳ phù hợp, hay được làm việc với một người cố vấn tuyệt vời, thì đó hoàn toàn có thể là lựa chọn tốt hơn.

Quay lại với Megan, khi cô tìm việc sau khi tốt nghiệp thạc sĩ, cô đã tư duy ngược bằng cách xem xét những cách để thăng tiến nhanh nhất trên con đường chính phủ và chính sách. Cô liệt kê các lựa chọn phổ biến như làm việc tại một viện nghiên cứu chính sách (think tank).

Nhưng cô cũng nhận ra vị trí hiện tại của mình, sống và học tập tại Trung Quốc — có thể mở ra những cơ hội độc đáo khác. Cô thấy một quảng cáo tuyển dụng của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ tại Bắc Kinh cho vị trí chuyên viên phân tích mạng xã hội Trung Quốc — và cô đã trúng tuyển. Sau đó, cô tìm được một vị trí tại Bộ An ninh Nội địa, tiến gần hơn đến tầm nhìn của mình là làm việc để giảm thiểu rủi ro từ các hệ thống AI.

Khi bạn tư duy xuôi, hãy lập một danh sách lớn các công việc và cơ hội đào tạo thú vị, ngay cả khi chúng không liên quan trực tiếp đến kế hoạch dài hạn hiện tại của bạn. Dưới đây là một số gợi ý:

  • Ở các phần trước của cẩm nang, chúng tôi đã đề cập đến một danh sách các bước đi giúp bạn tích lũy vốn sự nghiệp phổ thông, bạn có thể tham khảo ý tưởng từ đó. 
  • Hỏi bạn bè, đồng nghiệp và những người bạn ngưỡng mộ về các cơ hội mà họ biết. Những cơ hội tốt nhất thường đến từ các mối quan-hệ.
  • Tham khảo các công việc trên bảng tin việc làm của chúng tôi xem có công việc nào bạn thấy hứng thú không?
  • Có cơ hội, lĩnh vực học hỏi, dự án phụ hay người nào khiến bạn cảm thấy đặc biệt hào hứng lúc này không?
  • Có việc gì bạn đang làm lại tiến triển tốt hơn mong đợi không? Bạn có thể dành nhiều thời gian hơn cho nó không?

Nhiều cơ hội chỉ xuất hiện khi bạn bắt đầu tìm kiếm. Vì vậy, một trong những chiến lược hữu ích nhất là cứ mạnh dạn ứng tuyển vào nhiều công việc cụ thể.

Chúng tôi thường gặp những người trăn trở mãi về các con đường dài hạn khác nhau, trong khi nếu họ cứ bắt tay vào nộp đơn, bước đi tiếp theo có lẽ đã trở nên rõ ràng.

Chúng ta sẽ tìm hiểu sâu hơn về quy trình ứng tuyển hiệu quả trong bài viết tiếp theo.

Luôn có phương án dự phòng: Kế hoạch A/B/Z

Tim Cook, CEO của Apple, đã lập một kế hoạch sự nghiệp 25 năm sau khi tốt nghiệp trường kinh doanh. Hãy xem kế hoạch đó đã đi đến đâu.

Các nhà sáng lập startup có một tầm nhìn rộng lớn cho công ty, nhưng phải đối mặt với vô số bất định trong từng chi tiết của sản phẩm và chiến lược. Để vượt qua, họ thử nghiệm nhiều cách tiếp cận và dần dần cải thiện kế hoạch của mình theo thời gian.

Bạn cũng đối mặt với những bất định lớn tương tự trong sự nghiệp, vì vậy chúng ta có thể mượn những phương pháp tối ưu trong khởi nghiệp và áp dụng vào chiến lược sự nghiệp của mình. Đây chính là tiền đề của cuốn sách The Startup of You của Reid Hoffman, người sáng lập LinkedIn. Một trong những lời khuyên của ông là lập một "kế hoạch A/B/Z", và chúng tôi cũng nhận thấy phương pháp này rất hữu ích khi tư vấn trực tiếp cho độc giả.

Việc lập kế hoạch A/B/Z giúp bạn suy nghĩ về các phương án thay thế và kế hoạch dự phòng một cách cụ thể khiến bạn thích ứng tốt hơn khi tình hình thay đổi.

1. Kế hoạch A: Kịch bản lý tưởng của bạn

Kế hoạch A là con đường mà bạn cho là tốt nhất và muốn theo đuổi nhất.

Đây có thể là một tầm nhìn cụ thể mà bạn quyết định đặt cược, cùng với bước đi tiếp theo để hiện thực hóa nó.

Ví dụ: "Cố gắng trở thành một nhà kinh tế học hàn lâm nghiên cứu về các ưu tiên toàn cầu hoặc chính sách AI (tầm nhìn) bằng cách học thêm các khóa toán nâng cao ở bậc đại học (bước tiếp theo)."

Nếu chưa chắc chắn về tầm nhìn, bạn cũng có thể lên kế hoạch thử nghiệm vài con đường dài hạn khác nhau. Hãy thực hiện một vài bước đi được sắp xếp cẩn thận, như chúng tôi đã đề cập trong bài viết về sự phù hợp cá nhân.

Hoặc Kế hoạch A của bạn có thể đơn giản là xây dựng vốn sự nghiệp có tính chuyển đổi cao (ví dụ: học kỹ năng quản lý, lấy bằng thống kê), rồi đánh giá lại sau.

2. Kế hoạch B: Các phương án thay thế khả thi

Đây là những lựa chọn thay thế đầy hứa hẹn mà bạn có thể chuyển sang nếu Kế hoạch A không thành công. Việc viết chúng ra từ trước giúp bạn luôn sẵn sàng cho những cơ hội mới.

Để xác định Kế hoạch B, hãy tự hỏi:

  • Kế hoạch A có khả năng thất bại nhiều nhất theo những cách nào? Nếu điều đó xảy ra, bạn sẽ làm gì?
  • Còn những lựa chọn tốt nào khác? Hãy liệt kê bất kỳ phương án thay thế khả thi nào cho Kế hoạch A, đó có thể là những con đường dài hạn hứa hẹn khác, hoặc những lối vào khác nhau cho cùng một con đường.

Hãy liệt kê hai hoặc ba phương án thay thế. Ví dụ như: 

  • Nếu bạn đã đi làm và đang ứng tuyển các chương trình thạc sĩ, một khả năng là bạn không được nhận vào các chương trình mình muốn. Trong trường hợp đó, Kế hoạch B của bạn có thể là ở lại công việc hiện tại thêm một năm để đánh giá lại sau, hoặc ứng tuyển vào một ngành học thạc sĩ khác.
  • Nếu Kế hoạch A của bạn là làm việc trong lĩnh vực chính sách bằng cách vào một cơ quan chính phủ, kế hoạch B có thể là thử thực tập tại các viện nghiên cứu chính sách hoặc tham gia một chiến dịch chính trị.

3. Kế hoạch Z: Phương án dự phòng khi mọi thứ đổ bể

Kế hoạch Z là những gì bạn sẽ làm nếu mọi thứ hoàn toàn đổ bể.

Nói cách khác, nếu cả kế hoạch A và B đều không thành công, bạn sẽ làm gì để trang trải cuộc sống cho đến khi đứng vững trở lại?

Việc có một Kế hoạch Z không chỉ giúp bạn tránh những kết quả tồi tệ, mà còn giúp bạn tự tin hơn để chấp nhận rủi ro để biết rằng mình sẽ luôn ổn, bạn sẽ dễ dàng tham vọng hơn.

Kế hoạch Z của bạn có thể rất đơn giản nếu bạn cảm thấy thoải mái với rủi ro mình phải nhận lấy hay đang ở một vị thế an toàn. Nếu bạn đang ở trong tình huống có nhiều ràng buộc hơn (ví dụ: có người phụ thuộc), bạn nên lên kế hoạch cẩn thận hơn.

Một số ví dụ phổ biến là ở nhờ sofa nhà bạn bè và trang trải chi phí bằng cách đi dạy thêm hoặc làm việc ở quán cà phê, sống bằng tiền tiết kiệm, quay lại công việc cũ, chuyển về sống với gia đình, hoặc làm một công việc không đòi hỏi cao.

Thậm chí nó có thể là một điều gì đó phiêu lưu hơn, như đi dạy tiếng Anh ở châu Á — một công việc có nhu cầu cao bất ngờ, ít cạnh tranh và cho phép bạn tìm hiểu về một nền văn hóa mới.

Sau đó, hãy tự hỏi: "Kế hoạch Z này có chấp nhận được không?" Nếu không, bạn có thể cần điều chỉnh lại Kế hoạch A hoặc ưu tiên xây dựng "lưới an toàn" cho mình trước.

(Tùy chọn) Các cách khác để giảm thiểu rủi ro

Đôi khi, bạn phải chấp nhận rủi ro để tạo ra tác động lớn. Việc suy nghĩ trước về chúng có thể giúp quá trình này dễ dàng hơn.

Đầu tiên, hãy làm rõ kịch bản tồi tệ nhất trong thực tế là gì nếu bạn theo đuổi Kế hoạch A. Chúng ta dễ có những nỗi sợ mơ hồ về "thất bại", và nghiên cứu cho thấy khi nghĩ về những sự kiện tồi tệ, chúng ta thường chỉ tập trung vào những khía cạnh xấu nhất mà bỏ qua tất cả những điều sẽ không thay đổi. Điều này đã dẫn đến câu nói của người đoạt giải Nobel Daniel Kahneman:

Không có gì trong cuộc sống này quan trọng như bạn nghĩ về nó, ngay tại thời điểm bạn đang nghĩ về nó.

Thông thường, khi bạn nghĩ thấu đáo về kịch bản tồi tệ nhất có thể xảy ra, bạn sẽ nhận ra nó không quá tệ và là điều bạn có thể vượt qua về lâu dài.

Những rủi ro cần chú ý nhất là những rủi ro có thể làm suy giảm vĩnh viễn hạnh phúc hoặc vốn sự nghiệp của bạn, chẳng hạn như kiệt sức, trầm cảm hoặc hủy hoại danh tiếng. Bạn cũng có thể có những người phụ thuộc vào mình.

Thứ hai, có điều gì bạn có thể làm để đảm bảo những rủi ro nghiêm trọng không xảy ra không?

Nhiều người nghĩ về những doanh nhân bỏ học đại học như Bill Gates là những người đã chấp nhận rủi ro táo bạo để thành công. Nhưng Gates đã làm việc bán thời gian trong lĩnh vực bán hàng công nghệ khoảng một năm khi còn là sinh viên Harvard, và sau đó đã đàm phán để được bảo lưu một năm học để khởi nghiệp Microsoft. Nếu thất bại, Gates đã có thể quay lại học khoa học máy tính tại Harvard — thực tế, anh ấy gần như không gặp phải rủi ro nào cả. Thông thường, chỉ cần một chút suy nghĩ, bạn hoàn toàn có thể tránh được những rủi ro tồi tệ nhất trong kế hoạch của mình.

Thứ ba, hãy lập kế hoạch cho những việc bạn sẽ làm nếu kịch bản tồi tệ nhất thực sự xảy ra. Hãy nghĩ về cách bạn sẽ đối phó và làm cho tình hình bớt tồi tệ hơn (bên cạnh việc đã có sẵn Kế hoạch Z dự phòng).

Nếu điều này giúp ích, hãy nhớ rằng bạn có thể vẫn còn thức ăn, bạn bè, một chiếc giường êm ái, và một căn phòng với nhiệt độ hoàn hảo — những điều kiện sống tốt hơn hầu hết mọi người trong suốt chiều dài lịch sử.

Thứ tư, nếu đến lúc này, những rủi ro vẫn không thể chấp nhận được, thì bạn có thể cần thay đổi Kế hoạch A. Ví dụ, bạn có thể cần dành nhiều thời gian hơn để xây dựng nền tảng tài chính vững chắc.

Việc thực hiện các bài tập này sẽ làm cho rủi ro bớt đáng sợ hơn và giúp bạn có khả năng đối phó tốt hơn nếu điều tồi tệ nhất xảy ra.

Đặt ra thời điểm để xem xét lại

Kế hoạch của bạn cần thay đổi khi bạn học được nhiều hơn, nhưng chúng ta rất dễ bị mắc kẹt trên con đường hiện tại. Theo các nhà tâm lý học, một trong những sai lầm phổ biến nhất khi ra quyết định là không thay đổi hướng đi khi có lựa chọn tốt hơn. Nguyên nhân có thể đến từ ngụy biện chi phí chìm (sunk cost fallacy) hoặc thiên kiến giữ nguyên hiện trạng (status quo bias).

Để tránh sai lầm này, bạn cần đặt ra một thời điểm xem xét lại. Dưới đây là hai lựa chọn:

  • Chọn một khung thời gian cố định để xem xét lại kế hoạch, thường là 6-24 tháng. (Hãy chọn khung thời gian ngắn hơn khi bạn còn nhiều bất định và đang học hỏi nhanh, và dài hơn khi bạn đã ổn định hơn.) Thời điểm đầu năm mới thường là một dịp tốt. Chúng tôi đã tạo ra một công cụ đánh giá sự nghiệp hàng năm để giúp bạn thực hiện việc này dễ dàng.
  • Xem xét lại kế hoạch khi bạn có được thông tin quan trọng mới về sự nghiệp. Ví dụ, việc xuất bản nhiều bài báo trên các tạp chí hàng đầu là chìa khóa để thăng tiến trong sự nghiệp học thuật. Vì vậy, bạn có thể cam kết sẽ đánh giá lại việc có nên trở thành một nhà khoa học hay không nếu bạn không xuất bản được một số lượng bài báo nhất định vào cuối chương trình tiến sĩ.

Khi xem xét lại, câu hỏi quan trọng nhất cần đặt ra là: "Mình đã học được gì kể từ lần lập kế hoạch trước, và điều đó có ý nghĩa gì đối với các con đường dài hạn và các bước đi tiếp theo tốt nhất?"

Sau đó, hãy đi thảo luận suy nghĩ của bạn với người khác. Người ngoài cuộc thường dễ dàng nhận ra ngụy biện chi phí chìm hơn, và việc phải giải thích suy nghĩ của mình cho người khác đã được chứng minh là giúp giảm mức độ thiên vị của bạn.

Nếu có nhiều thời gian hơn, việc bắt đầu lại từ con số không có thể sẽ hữu ích: "Nếu hôm nay tôi lập kế hoạch sự nghiệp, tầm nhìn và các bước đi nào sẽ là tốt nhất?" Điều này có thể giúp bạn thoát khỏi tình huống hiện tại và nhìn nhận mọi thứ một cách mới mẻ.

Áp dụng vào sự nghiệp của bạn

Tổng hợp lại, đây là 7 bước để bạn xây dựng kế hoạch sự nghiệp của riêng mình

  1. Bạn đang ở giai đoạn nào trong sự nghiệp? Khám phá, tích lũy vốn sự nghiệp, hay cống hiến vốn sự nghiệp hiện có?
  2. Tầm nhìn của bạn là gì? Nếu chưa có, hãy phác thảo danh sách các vai trò dài hạn bạn muốn hướng tới và các vấn đề toàn cầu bạn muốn giải quyết: đó là tầm nhìn của bạn.
  3. Bây giờ, hãy làm rõ: quyết định tiếp theo bạn cần đưa ra là gì? Sau đó, hãy lập một danh sách lớn các ý tưởng cho các bước đi tiếp theo. Bạn hẳn đã có một số ý tưởng từ bài viết về vốn sự nghiệp. Hãy cố gắng liệt kê càng nhiều càng tốt, kể cả những ý tưởng có vẻ xa vời.
    • Tư duy ngược: Những bước nào sẽ giúp bạn tiến nhanh nhất đến tầm nhìn của mình?
    • Tư duy xuôi: Bạn biết những cơ hội thú vị nào khác?
  4. Bây giờ, hãy đưa ra dự đoán ban đầu về 5-10 bước đi tiếp theo hứa hẹn nhất. Nếu bạn gặp khó khăn trong việc thu hẹp danh sách, bạn cũng có thể sử dụng quy trình ra quyết định của chúng tôi để được trợ giúp. Hãy xem lại danh sách các câu hỏi để so sánh các lựa chọn về vốn sự nghiệp và sự phù hợp cá nhân từ các phần trước của cẩm nang.
  5. Sau đó, đưa ra dự đoán ban đầu về:
    • Kế hoạch A: Kế hoạch dài hạn hàng đầu của bạn.
    • Kế hoạch B: Các phương án thay thế khả thi.
    • Kế hoạch Z: Các phương án dự phòng.
  6. Những yếu tố bất định quan trọng nhất của bạn về tất cả những điều trên là gì? Chúng tôi đã giới thiệu khái niệm về yếu tố bất định quan trọng trong bài viết về sự phù hợp cá nhân, nhưng nó có thể được áp dụng cho mọi khía cạnh trong kế hoạch của bạn — tầm nhìn, chiến lược, các bước đi tiếp theo, và các lựa chọn A/B/Z. Thông tin nào sẽ có khả năng làm thay đổi thứ hạng các lựa chọn hoặc Kế hoạch A của bạn nhất?
  7. Làm thế nào để bạn có thể giải quyết những yếu tố bất định quan trọng đó một cách tốt nhất? Nếu có thời gian, hãy làm điều đó. Lý tưởng nhất là tiếp tục tìm hiểu cho đến khi những dự đoán tốt nhất của bạn không còn thay đổi nữa.

Tại thời điểm này, điều tốt nhất thường là cứ thực hiện danh sách các bước đi tiếp theo của bạn, và sau đó đánh giá lại kế hoạch sau khi bạn có những lựa chọn cụ thể trên bàn. Chúng ta sẽ nói về cách tìm việc trong bài viết tiếp theo.

Bây giờ cũng là thời điểm tốt để cân nhắc đăng ký trò chuyện trực tiếp với đội ngũ của chúng tôi. Họ có thể giúp bạn kiểm tra lại kế hoạch, quyết định các bước đi cần ưu tiên, và bắt đầu thực hiện chúng.

Khi bạn đã có những lời mời làm việc cụ thể, bạn có thể sử dụng quy trình ra quyết định sự nghiệp của chúng tôi để lựa chọn giữa chúng. Đây là quy trình tương tự để so sánh các con đường dài hạn, nhưng cũng có thể áp dụng cho các bước đi tiếp theo.

Cuối cùng, khi bạn bắt đầu công việc, hãy đặt ra một thời điểm để xem xét lại. (Khi xem xét, hãy cân nhắc ử dụng công cụ đánh giá sự nghiệp hàng năm của chúng tôi.)

Dành trọn một cuối tuần để lập kế hoạch sự nghiệp là một sự đầu tư hoàn toàn xứng đáng. Bạn có thể sử dụng bảng kế hoạch của chúng tôi để thực hiện tất cả các bài tập quan trọng. (Hãy thử rủ một người bạn làm cùng để có thêm động lực và góc nhìn nhé.)

(Bản thảo này vẫn đang trong quá trình chỉnh sửa và có thể chưa đạt chất lượng mong muốn của team EA Vietnam. Tuy vậy, chúng tôi vẫn quyết định đăng bản thảo này bởi vì nhận thấy điều này có ích cho các bạn trẻ còn mơ hồ trong định hướng sự nghiệp cùng những người quan tâm tới việc xây dựng một sự nghiệp có ý nghĩa hơn cho bản thân. Mọi đóng góp ý kiến đều được đón nhận tại pinkly@partners.eavn.org)

Phần 11

Đâu là phương pháp hiệu quả nhất để tìm việc?

Câu trả lời: Đừng chỉ gửi CV để ứng tuyển các tin tuyển dụng. Hãy tìm cơ hội qua các mối quan hệ, và chứng minh khả năng bằng cách thực sự làm thử một phần công việc. Khi nhận được lời mời, hãy đàm phán.

Xem tổng hợp các lời khuyên tốt nhất về cách có được công việc bạn muốn:

Tìm sự nghiệp ý nghĩa và tạo ảnh hưởng tích cực

Bài viết này thuộc cẩm nang hướng nghiệp hiệu quả do tổ chúc 80,000 Hours biên soạn, kết tinh từ hơn 10 năm nghiên cứu và kinh nghiệm tư vấn nghề nghiệp cho hàng nghìn người.

80,000 Hours là tổ chức phi lợi nhuận tại London, Vương quốc Anh, thực hiện các nghiên cứu về sự nghiệp nào tạo ra tác động xã hội tích cực nhất và tư vấn nghề nghiệp dựa trên những nghiên cứu này. Cái tên "80,000 Hours" (80.000 giờ) chính là thời gian làm việc trung bình trong cả cuộc đời của mỗi người.