Trong lịch sử, nhiều sự kiện gây chết chóc nhất là trận đại dịch. Dịch COVID-19 cho thấy chúng ta vẫn còn rất dễ bị tổn thương trước những sự kiện này và các đợt bùng phát trong tương lai thậm chí có thể gây chết người hơn nhiều.
Trên thực tế, chúng ta đang đối mặt với nguy cơ của những thảm họa sinh học tồi tệ hơn bao giờ hết do sự phát triển của công nghệ.
Khả năng xảy ra những đại dịch thảm khốc đủ nghiêm trọng để có thể làm lệch hướng phát triển nền văn minh và đe dọa tương lai của loài người dường như rất cao. Chúng tôi tin rằng rủi ro này là một trong những vấn đề cấp bách nhất trên thế giới.
Và có một số lựa chọn thực tế để giảm thiểu rủi ro thảm họa sinh học toàn cầu (GCBR). Vì vậy, chúng tôi cho rằng nỗ lực giảm thiểu GCBR là một trong những cách hứa hẹn nhất để bảo vệ tương lai của loài người ngay bây giờ.
Đại dịch — nhất là đại dịch được tạo ra có chủ đích — gây ra rủi ro đáng kể cho sự tồn tại của loài người. Mặc dù rủi ro này rất khó đánh giá, một số nhà nghiên cứu ước tính rằng khả năng xảy ra thảm họa sinh học dẫn đến tuyệt chủng loài người trong vòng 100 năm tới là hơn 1/10.000, và có thể cao tới 1/100. (Xem bên dưới.) Và một thảm họa sinh học giết chết một tỷ lệ lớn dân số thậm chí còn có khả năng xảy ra cao hơn tức có thể góp phần vào rủi ro hiện sinh.
Hiện nay, nguồn lực dành cho phòng chống đại dịch ở mức vừa phải. Ngay cả sau đợt bùng phát COVID-19, chi tiêu cho phòng thủ sinh học ở Mỹ, chỉ tăng nhẹ từ khoảng 17 tỷ đô la vào năm 2019 lên 24 tỷ đô la vào năm 2023.
Một ước tính vào tháng 4 năm 2024 cho thấy chi tiêu toàn cầu cho việc giảm thiểu và phòng ngừa dịch bệnh bùng phát là khoảng 130 tỷ đô la. Tuy nhiên, báo cáo này cũng chỉ ra rằng các biện pháp can thiệp và chương trình nghiên cứu nhắm cụ thể vào việc phòng ngừa các thảm họa sinh học tàn khốc nhất vẫn bị thiếu quan tâm.
Việc cải thiện an toàn sinh học và giảm thiểu rủi ro đại dịch có những phương pháp tiếp cận đầy hứa hẹn, bao gồm nghiên cứu, can thiệp chính sách và phát triển công nghệ phòng thủ.
COVID-19 đã nêu bật sự dễ bị tổn thương của chúng ta trước các đại dịch toàn cầu và bộc lộ những điểm yếu trong khả năng ứng phó. Mặc dù y học và sức khỏe cộng đồng đã có những tiến bộ, nhưng đã có khoảng 7 triệu người tử vong trên toàn thế giới do căn bệnh này và nhiều ước tính cho rằng con số thực tế còn cao hơn nhiều.
Các sự kiện lịch sử như Cái chết Đen (Black Death) và Đại dịch cúm năm 1918 cho thấy đại dịch có thể là một trong những thảm họa tàn khốc nhất đối với nhân loại, cướp đi sinh mạng của hàng chục triệu người và một phần đáng kể dân số toàn cầu.
Thật đáng lo ngại khi tưởng tượng tầm ảnh hưởng tiềm tàng của một mầm đại dịch có thể lây lan và gây tử vong cao hơn bất kỳ loại mầm bệnh nào chúng ta từng biết đến.
Thật không may, về nguyên tắc thì một loại mầm bệnh như vậy là có thể xảy ra, đặc biệt là trước sự tiến bộ của công nghệ sinh học. Các nhà nghiên cứu có thể thiết kế và tạo ra các tác nhân sinh học dễ dàng và chính xác hơn trước rất nhiều. (Thông tin thêm về vấn đề này bên dưới.) Với sự tiến bộ của lĩnh vực này, việc tạo ra một mầm bệnh gây ra mối đe dọa lớn cho toàn nhân loại có thể ngày càng trở nên khả thi.
Các quốc gia hoặc cá nhân có mục đích xấu có quyền truy cập vào các tác nhân gây bệnh này có thể sử dụng chúng làm vũ khí tấn công hoặc đe dọa để đạt được lợi thế trước những người khác.
Các tác nhân gây bệnh nguy hiểm được tạo ra cho mục đích nghiên cứu cũng có thể bị phát tán vô tình do sự cố an toàn trong phòng thí nghiệm.
Cả hai trường hợp này đều có thể dẫn đến một “đại dịch nhân tạo” thảm khốc, mà chúng tôi tin rằng có thể gây ra mối đe dọa lớn hơn cho nhân loại so với các đại dịch tự nhiên, như chúng tôi sẽ phân tích dưới đây.
May mắn thay, rất ít người muốn sử dụng bệnh tật làm vũ khí, và ngay cả những người sẵn sàng thực hiện các cuộc tấn công như vậy cũng có thể không nhằm mục đích tạo ra mầm bệnh gây hại nhất có thể. Tuy nhiên, sự kết hợp của các yếu tố như tai nạn, sự liều lĩnh, tuyệt vọng và ác ý bất thường cho thấy khả năng cao đáng lo ngại về việc phát tán mầm bệnh đại dịch có thể giết chết một tỷ lệ rất lớn dân số. Thế giới có thể đặc biệt gặp rủi ro trong các xung đột giữa các cường quốc.
Nhưng liệu một đại dịch được tạo ra có thể đe dọa sự tuyệt chủng của loài người không?
Có một cuộc tranh luận hợp lý về vấn đề này. Trong quá khứ, các xã hội đã phục hồi sau những đại dịch giết chết tới 50% dân số, và có thể hơn thế nữa.1
Tuy nhiên, chúng tôi tin rằng các đại dịch trong tương lai có thể là một trong những yếu tố góp phần lớn nhất vào rủi ro hiện sinh trong thế kỷ này, bởi vì hiện nay, với những tiến bộ sinh học trong ngắn hạn, việc tạo ra các đại dịch giết chết hơn 50% dân số, không chỉ ở một khu vực cụ thể mà trên toàn cầu, dường như là điều có thể thực hiện được. Các đại dịch này có thể đủ nghiêm trọng để dẫn đến sự tuyệt chủng của loài người, hoặc ít nhất là gây ra thiệt hại lớn đến mức nền văn minh không thể phục hồi.
Do đó, việc giảm thiểu rủi ro thảm họa sinh học bằng cách xây dựng các biện pháp phòng ngừa dịch bệnh tiềm ẩn và chuẩn bị để giảm thiểu tác động tồi tệ nhất của chúng cực kỳ quan trọng.
Có lẽ những người làm việc trong lĩnh vực an toàn sinh học và khả năng ứng phó đại dịch nói chung hiếm khi tập trung cụ thể vào việc giảm thiểu rủi ro thảm họa và đại dịch nhân tạo. Các dự án giảm thiểu rủi ro thảm họa sinh học dường như cũng nhận được một tỷ lệ tương đối nhỏ trong nguồn tài trợ cho an ninh y tế.2
Theo quan điểm của chúng tôi, chi phí của thảm họa sinh học tăng không tuyến tính theo mức độ nghiêm trọng do khả năng ngày càng cao của sự kiện góp phần vào rủi ro hiện sinh. Điều này cho thấy các dự án ngăn chặn những hậu quả nghiêm trọng nhất cần nhận được nhiều tài trợ và sự quan tâm hơn hiện nay.
Trong phần còn lại của mục này, chúng tôi sẽ thảo luận về sự khác biệt giữa đại dịch nhân tạo và rủi ro đại dịch tự nhiên. Sau đó, chúng tôi sẽ thảo luận về loại công việc nào có thể và nên được thực hiện trong lĩnh vực này để giảm thiểu rủi ro.
Chúng tôi cũng có bài đánh giá nghề nghiệp về nghiên cứu rủi ro sinh học, chiến lược và các hướng chính sách, trong đó đưa ra những lời khuyên cụ thể và chi tiết hơn về những vai trò có tầm ảnh hưởng mà bạn nên hướng tới và cách tham gia vào lĩnh vực này.
Bốn trong số các đại dịch tồi tệ nhất trong lịch sử được ghi nhận là:3
Các đại dịch lịch sử này cho thấy tiềm năng hủy diệt hàng loạt từ các mối đe dọa sinh học và là mối đe dọa đáng để chúng ta nỗ lực làm giảm thiểu. Chúng cũng cho thấy rằng các đặc điểm chính của một thảm họa toàn cầu, như tỷ lệ tử vong cao và sụp đổ văn minh, có thể được gây ra bởi các đại dịch có sức tàn phá lớn.
Dù những sự kiện khủng khiếp trong quá khứ đã xảy ra, dựa trên những gì chúng ta biết về lịch sử tự nhiên, có vẻ như không thể xảy ra một đại dịch tự nhiên đủ nghiêm trọng để dẫn đến sự tuyệt chủng hoàn toàn của loài người trong tương lai gần.6
Như triết gia Toby Ord lập luận trong phần về rủi ro tự nhiên trong cuốn sách The Precipice, lịch sử cho thấy loài người phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng cơ bản rất thấp, tức là khả năng bị xóa sổ trong điều kiện bình thường, do các nguyên nhân tự nhiên trong khoảng 100 năm.
Điều này là do nếu rủi ro cơ bản là khoảng 10% mỗi thế kỷ, chúng ta sẽ phải kết luận rằng chúng ta đã rất may mắn trong khoảng 200.000 năm tồn tại của loài người. Sự tồn tại của chúng ta sẽ ít bất ngờ hơn nếu rủi ro chỉ khoảng 0,001% mỗi thế kỷ.
Không có dịch bệnh nào trong lịch sử đủ sức làm sụp đổ văn minh toàn cầu hoặc rõ ràng đe dọa tương lai của loài người. Và rộng hơn, các sự kiện tuyệt chủng do mầm bệnh gây ra trong tự nhiên dường như khá hiếm đối với động vật.7
Chúng ta có an toàn hơn trước các đại dịch so với trước đây không? Hay sự phát triển của xã hội loài người thực sự khiến chúng ta đối mặt với rủi ro lớn hơn từ các đại dịch tự nhiên?
Rất khó để tìm được dữ liệu đáng tin cậy về những câu hỏi này. Gánh nặng bệnh truyền nhiễm nói chung trong xã hội loài người đang có xu hướng giảm, nhưng điều này không cho chúng ta biết nhiều về việc liệu các đợt bùng phát đại dịch hàng loạt không thường xuyên có thể trở nên tồi tệ hơn hay không.
Trên lý thuyết, chúng ta có thể nghĩ ra nhiều lý do khiến nguy cơ dịch bệnh tự nhiên có thể đang giảm. Chúng bao gồm:
Mặt khác:
Có thể còn nhiều yếu tố khác cần xem xét. Chúng tôi dự đoán tần suất của các đại dịch tự nhiên sẽ tăng lên, nhưng mức độ nghiêm trọng trung bình sẽ giảm.10 Một dự đoán khác là yếu tố thứ hai quan trọng hơn yếu tố thứ nhất, dẫn đến mức độ nguy hiểm tổng thể giảm. Vẫn còn nhiều câu hỏi chưa có lời giải đáp.
Mầm bệnh được tạo ra có lẽ còn nguy hiểm hơn
Ngay cả khi rủi ro đại dịch tự nhiên đang giảm, rủi ro từ các mầm bệnh được tạo ra gần như chắc chắn sẽ tăng lên.
Điều này là do công nghệ ngày càng tiến bộ khiến việc tạo ra các loại virus và tác nhân lây nhiễm nguy hiểm trở nên ngày càng gần với thực tế.11 Việc lợi dụng sai mục đích công nghệ này một cách vô tình hay cố ý là một rủi ro thảm họa toàn cầu có thể xảy ra và có khả năng đe dọa tương lai của loài người.
Một trong những kịch bản có thể xảy ra là một cá nhân nguy hiểm muốn tái hiện các đợt bùng phát thảm họa trong quá khứ.
Bệnh bại liệt, chủng cúm đại dịch năm 1918 và gần đây nhất là bệnh đậu ngựa (một loại bệnh gần giống với bệnh đậu mùa) đều đã được tái tạo từ đầu. Trình tự gen của tất cả các tác nhân gây bệnh này và các tác nhân khác đều được công bố công khai, và sự tiến bộ và phổ biến của công nghệ sinh học mở ra những cơ hội đáng sợ.12
Ngoài việc hồi sinh các dịch bệnh trong quá khứ, công nghệ sinh học tiên tiến có thể cho phép ai đó tạo ra một tác nhân gây bệnh nguy hiểm hơn những tác nhân đã xuất hiện trong lịch sử tự nhiên.
Khi virus tiến hóa, chúng không được chọn lọc tự nhiên để trở nên chết người hoặc phá hoại nhất có thể. Tuy nhiên, ai đó cố ý cố gắng gây hại có thể kết hợp các đặc tính tồi tệ nhất của các loại virus có thể có theo cách rất khó xảy ra trong tự nhiên.
Giải mã gen - chỉnh sửa và tổng hợp gen hiện đã có thể thực hiện được và ngày càng dễ dàng hơn. Chúng ta đang tiến gần hơn đến khả năng sản xuất các tác nhân sinh học theo cách chúng ta thiết kế và chế tạo vi tính hoặc các sản phẩm khác (mặc dù vẫn chưa rõ sẽ mất bao lâu). Điều này có thể cho phép con người thiết kế và tạo ra các mầm bệnh nguy hiểm hơn hoặc dễ lây lan hơn, hoặc có thể có các đặc tính hoàn toàn mới. (Đọc thêm.)
Các nhà khoa học cũng đang nghiên cứu điều gì làm cho mầm bệnh trở nên nguy hiểm và dễ lây lan hơn, điều này có thể giúp chúng ta phòng ngừa và giảm thiểu dịch bệnh tốt hơn.
Tuy nhiên, điều này cũng có nghĩa là thông tin cần thiết để thiết kế các tác nhân gây bệnh nguy hiểm hơn ngày càng dễ tiếp cận hơn.
Tất cả các công nghệ liên quan đều có tiềm năng ứng dụng trong y tế bên cạnh nguy cơ khôn lường. Ví dụ, kỹ thuật virus đã được sử dụng trong liệu pháp gen và vắc-xin (bao gồm một số loại được sử dụng để chống COVID-19).
Nhưng kiến thức về cách thiết kế virus để trở thành vắc-xin hoặc thuốc điều trị hữu hiệu hơn có thể bị lợi dụng sai mục đích để phát triển vũ khí sinh học "tốt hơn". Việc xử lý đúng đắn những tiến bộ này đòi hỏi sự cân bằng tinh tế.
Các dấu hiệu nguy hiểm có thể được thấy trong các tài liệu khoa học. Các thí nghiệm tăng chức năng với virus cúm cho thấy rằng sự chọn lọc nhân tạo có thể dẫn đến các mầm bệnh có đặc tính làm tăng mức độ nguy hiểm.13
Và cộng đồng khoa học vẫn chưa thiết lập các quy tắc đủ mạnh để ngăn chặn và phòng ngừa việc chia sẻ không hạn chế các phát hiện nguy hiểm, chẳng hạn như các phương pháp làm cho virus trở nên nguy hiểm hơn. Đó là lý do tại sao chúng tôi cảnh báo những người làm việc trong lĩnh vực này rằng an toàn sinh học liên quan đến các hiểm họa thông tin. Những người xử lý những rủi ro này phải có khả năng phán đoán tốt.
Các nhà khoa học có thể vô tình phát hiện ra những điều nguy hiểm trong quá trình làm việc trong phòng thí nghiệm. Ví dụ, nghiên cứu vắc-xin có thể phát hiện ra những đột biến virus khiến bệnh truyền nhiễm hơn. Và các lĩnh vực sinh học khác, như nghiên cứu enzyme, cho thấy công nghệ tiên tiến của chúng ta có thể mở ra những năng lực mới và tiềm ẩn nguy hiểm chưa từng xuất hiện trong tự nhiên.14
Trong một thế giới có nhiều “điều chưa biết”, chúng ta có thể phát hiện ra nhiều mối nguy hiểm mới.
Vì vậy, mặc dù sự tiến bộ của khoa học mang lại những bước tiến lớn, nó cũng mang đến khả năng cho đối tượng xấu cố ý tạo ra các mầm bệnh mới hoặc đột biến. Ngay cả khi phần lớn chuyên môn khoa học tập trung vào việc mang lại lợi ích cho nhân loại, nhưng một nhóm nhỏ hơn có thể sử dụng những tiến bộ của cộng đồng để gây ra những thiệt hại lớn.
Nếu một cá nhân hoặc một nhóm nào đó có đủ động cơ, nguồn lực và kỹ năng kỹ thuật, rất khó để đặt ra giới hạn cho mức độ thảm họa mà họ có thể gây ra bằng cách tạo ra một đại dịch nhân tạo. Cùng với sự tiến bộ của công nghệ, các công cụ để tạo ra thảm họa sinh học sẽ ngày càng dễ tiếp cận hơn; các rào cản để đạt được kết quả khủng khiếp có thể ngày càng thấp hơn, làm tăng nguy cơ xảy ra một cuộc tấn công lớn. Sự tiến bộ của AI, đặc biệt, có thể thúc đẩy rủi ro này. (Xem thêm về vấn đề này bên dưới.)
Vào tháng 12 năm 2024, một nhóm làm việc gồm 38 nhà khoa học, bao gồm các nhà khoa học đoạt giải Nobel, đã cảnh báo trong một báo cáo mới về một rủi ro sinh học tiềm ẩn.
Nó được gọi là "cuộc sống gương". Cuộc sống gương có thể hoạt động giống như cuộc sống thường ngày, nhưng ở cấp độ phân tử, nó sẽ khác biệt một cách cơ bản.
Đây là lý do: DNA, RNA và các axit amin tạo nên sự sống trên Trái đất có một tính đối xứng cụ thể. Điều này có nghĩa là, ví dụ, DNA không giống với hình ảnh phản chiếu của chính nó. Giống như bạn không thể thay thế găng tay trái bằng găng tay phải, bạn cũng không thể thay thế DNA trong tế bào của mình bằng DNA phản chiếu. Nó sẽ không khớp với các cấu trúc phân tử khác mà nó cần tương tác.
DNA, đặc biệt, có tính đối xứng tay phải, còn protein được tạo thành từ các axit amin đối xứng tay trái.16
Về mặt lý thuyết, các nhà khoa học có thể tạo ra các sinh vật giống hệt với sinh vật thông thường, ngoại trừ tất cả các thành phần cấu tạo chính của chúng được tạo thành từ các phân tử đối xứng. Việc tạo ra một số phân tử đối xứng đã có thể thực hiện được, nhưng tổng hợp các sinh vật đối xứng hoàn toàn sẽ khó khăn hơn nhiều. Và chúng không tồn tại ở bất kỳ nơi nào trong tự nhiên mà chúng ta biết.
Các nhà nghiên cứu đã thực hiện các bước hướng tới việc tạo ra các tế bào đối xứng, như vi khuẩn đối xứng, nhưng điều này vẫn chưa khả thi. Có thể trong vòng một thập kỷ, việc tạo ra các sinh vật này sẽ trở nên khả thi.
Nhóm làm việc gồm các nhà khoa học, bao gồm nhiều người đã tham gia vào việc tạo ra vi khuẩn đối xứng, cho rằng việc này sẽ cực kỳ nguy hiểm. Lý do là:
Điều này có thể gây ra thảm họa toàn cầu, dẫn đến sự tuyệt chủng hàng loạt và sụp đổ sinh thái.
“Sống trong một khu vực bị ô nhiễm bởi vi khuẩn gương có thể giống như sống với tình trạng suy giảm miễn dịch nghiêm trọng,” một trong những nhà khoa học giải thích. “Bất kỳ sự tiếp xúc nào với bụi hoặc đất bị ô nhiễm đều có thể gây tử vong.”
Trong khi đó, họ tin rằng lợi ích tiềm năng của nghiên cứu này là tối thiểu so với rủi ro và có thể đạt được bằng các phương pháp an toàn hơn.
Đây là một chủ đề phức tạp và khoa học vẫn còn mới mẻ. Tuy nhiên, nhóm công tác đã công bố một báo cáo kỹ thuật chi tiết chứng minh rằng việc tạo ra các sinh vật phản chiếu có thể dẫn đến thảm họa toàn cầu, và họ cho rằng chúng ta nên tránh hướng nghiên cứu này trừ khi nó được chứng minh là an toàn.
Quỹ Đối thoại Sinh học Gương (Mirror Biology Dialogues Fund) là một trong những nhóm chính đang làm việc về vấn đề này, với mục tiêu thúc đẩy cuộc thảo luận về những rủi ro này.
Mối đe dọa từ cuộc sống gương dường như đáng để hiểu rõ hơn, và nó có thể là rủi ro sinh học nguy hiểm nhất mà chúng ta từng nghe nói đến. Và nó minh họa điểm chính được nêu trong phần trước: những phát hiện và công nghệ mới có thể mở ra những rủi ro chưa từng có mà nếu không có chúng sẽ không thể xảy ra.
Chúng ta có thể chia rủi ro của đại dịch nhân tạo thành lạm dụng vô tình với lạm dụng cố ý. Đại khái, hãy tưởng tượng một thí nghiệm khoa học thất bại so với một cuộc tấn công sinh học khủng bố.
Lịch sử của các tai nạn và rò rỉ trong phòng thí nghiệm khiến con người tiếp xúc với các mầm bệnh nguy hiểm thật đáng sợ:
Trong năm 1977, một chủng cúm bất thường xuất hiện, khiến nhiều người trẻ bị bệnh nặng và được phát hiện là bị đóng băng về mặt di truyền từ một chủng cúm năm 1950, cho thấy nguồn gốc từ phòng thí nghiệm do một thử nghiệm vắc-xin bị lỗi.
Lịch sử đã chứng kiến nhiều vụ tấn công khủng bố và việc phát triển vũ khí gây thương vong hàng loạt của các quốc gia. Các vụ khủng bố sinh học và chiến tranh sinh học bao gồm:
Vậy chúng ta nên lo ngại về tai nạn hay khủng bố sinh học? Chúng tôi không chắc chắn. Không có nhiều dữ liệu để tham khảo và các yếu tố cân nhắc đều có hai mặt.
Có thể tưởng rằng việc cố ý giải phóng một tác nhân gây bệnh chết người là đáng lo ngại hơn. Như đã thảo luận, các đại dịch tồi tệ nhất có khả năng cao là được tạo ra một cách cố ý chứ không phải xuất hiện ngẫu nhiên, như đã đề cập ở trên.
Thêm vào đó, có nhiều cách để làm cho việc phát tán mầm bệnh ít gây hại hơn, và việc phát tán không chủ đích có lẽ sẽ không được tối ưu hóa để gây ra thiệt hại tối đa.
Mặt khác, có nhiều người có ý định tốt và muốn sử dụng công nghệ sinh học để giúp đỡ thế giới hơn là gây hại cho nó. Và những nỗ lực nhằm loại bỏ các chương trình vũ khí sinh học của nhà nước có thể làm giảm số lượng kẻ tấn công tiềm năng. (Tuy nhiên, hãy xem thêm về những hạn chế của những nỗ lực này bên dưới.) Vì vậy, có vẻ như khả thi nhất là có nhiều cơ hội xảy ra tai nạn thảm khốc hơn là một cá nhân có ý đồ xấu thực hiện một cuộc tấn công sinh học quy mô lớn.
Chúng tôi cho rằng, xét tất cả các yếu tố, những cân nhắc trước đó là những yếu tố quan trọng hơn. 17 Vì vậy, chúng tôi nghi ngờ rằng việc lạm dụng có chủ ý nguy hiểm hơn việc phát tán vô tình, mặc dù cả hai đều đáng được đề phòng.
Hình ảnh này được trích từ bài nói chuyện của Claire Zabel về an toàn sinh học.18
Chúng ta đã thấy nhiều ước tính khác nhau về khả năng xảy ra thảm họa sinh học hiện sinh, bao gồm cả khả năng xảy ra đại dịch do con người tạo ra.19 Có lẽ ước tính tốt nhất đến từ Existential Risk Persuasion Tournament (XPT).
Dự án này bao gồm việc tập hợp các nhóm chuyên gia về chủ đề và các nhà dự báo có kinh nghiệm để ước tính khả năng xảy ra các sự kiện cực đoan. Đối với rủi ro sinh học, phạm vi ước tính trung bình giữa các nhà dự báo và các chuyên gia trong lĩnh vực này như sau:
Mặc dù đây là những con số tốt nhất mà chúng tôi có được, nhưng chúng có rất nhiều điểm cần lưu ý. Ba điểm chính là:
Thật khó để tự tin về cách đánh giá các loại ước tính và cân nhắc khác nhau này; và chúng tôi cho rằng những người lý trí sẽ đưa ra kết luận khác nhau.
Quan điểm của chúng tôi là, xét đến mức độ tồi tệ của một đại dịch thảm họa, thực tế là dường như không có giới hạn về mức độ tàn phá mà một đại dịch được tạo ra có thể gây ra cũng như tính hiệu quả lan rộng của các biện pháp giảm thiểu, nên có nhiều người hơn đang làm việc trên vấn đề này so với hiện tại.
Vì chúng tôi ưu tiên các vấn đề thế giới có thể có tầm ảnh hưởng đáng kể đến các thế hệ tương lai, chúng tôi quan tâm nhất đến những công việc giúp giảm thiểu các mối đe dọa sinh học lớn nhất, đặc biệt là những mối đe dọa có thể gây ra sự tuyệt chủng loài người hoặc làm suy sụp nền văn minh.
Nhưng an toàn sinh học và giảm thiểu rủi ro thảm họa có thể có tầm ảnh hưởng rất lớn đối với những người có quan điểm khác nhau, vì:
Ngoài ra, an toàn sinh học còn có nhiều điểm chung với các vấn đề toàn cầu khác, như sức khỏe toàn cầu (ví dụ: Chương trình An ninh Y tế Toàn cầu), chăn nuôi công nghiệp (ví dụ: sáng kiến ‘One Health‘) và AI.
Trong số những người nghiên cứu về rủi ro hiện sinh, nhiều người tin rằng rủi ro sinh học và rủi ro từ AI là hai mối đe dọa hiện sinh lớn nhất. Chúng tôi cho rằng các mối đe dọa từ đại dịch thảm họa có phần ít cấp bách hơn các mối đe dọa từ hệ thống AI tiên tiến.
Tuy nhiên, chúng có lẽ không hơn là bao.
Một đặc điểm của một vấn đề khiến nó trở nên cấp bách hơn là liệu có giải pháp khả thi để giải quyết vấn đề đó trong lĩnh vực đó hay không. Nhiều giải pháp trong lĩnh vực an toàn sinh học có vẻ đặc biệt dễ giải quyết vì:
Chúng tôi nghĩ rằng cũng có những cơ hội thú vị để làm việc nhằm giảm thiểu rủi ro từ AI, song lĩnh vực này còn kém phát triển hơn nhiều so với khoa học y học.
Sự tồn tại của cơ sở hạ tầng này trong lĩnh vực an toàn sinh học có thể làm cho công việc dễ giải quyết hơn, nhưng nó cũng làm cho lĩnh vực này ít bị thiếu quan tâm hơn, khiến nó trở thành một vấn đề ít cấp bách hơn. Một phần vì rủi ro từ AI thường được coi là mang tính suy đoán nhiều hơn và về cơ bản là một mối đe dọa mới, nên ít người làm việc trong lĩnh vực này. Điều này khiến rủi ro từ AI bị bỏ qua nhiều hơn rủi ro sinh học.
Vào năm 2023, sự quan tâm đến an toàn và quản trị AI bắt đầu tăng lên khá nhanh, khiến các lĩnh vực này ít bị bỏ qua hơn so với trước đây. Nhưng chúng vẫn còn khá mới mẻ và do đó vẫn tương đối bị bỏ qua so với lĩnh vực an toàn sinh học. Vì chúng tôi coi các vấn đề bị bỏ qua nhiều hơn là cấp bách hơn, yếu tố này có thể là một điểm cộng cho việc nghiên cứu rủi ro từ AI.
Chúng tôi cũng coi các vấn đề có quy mô lớn hơn là cấp bách hơn. Chúng tôi có thể đo lường quy mô của vấn đề hoàn toàn dựa trên khả năng gây ra sự tuyệt chủng loài người hoặc một kết quả tương tự. 80,000 Hours đánh giá rủi ro của một thảm họa hiện sinh do AI gây ra là từ 3% đến 50% trong thế kỷ này (mặc dù có nhiều ý kiến trái chiều về câu hỏi này). Rất ít nhà nghiên cứu mà chúng tôi biết tin rằng rủi ro sinh học tương đương lại cao đến vậy.
Đồng thời, rủi ro từ AI mang tính suy đoán hơn rủi ro từ đại dịch, vì chúng ta biết từ kinh nghiệm trực tiếp rằng đại dịch có thể gây tử vong trên quy mô lớn. Đó là lý do tại sao một số người nghiên cứu các câu hỏi này cho rằng rủi ro sinh học là mối đe dọa khả thi hơn nhiều.
Nhưng trong hầu hết các trường hợp, vấn đề bạn chọn để giải quyết không nên chỉ được quyết định bởi quan điểm của bạn về mức độ cấp bách của vấn đề (mặc dù điều này rất quan trọng!). Bạn cũng nên xem xét sự phù hợp cá nhân và lợi thế so sánh của mình.
Cuối cùng, một lưu ý về mối liên hệ giữa các vấn đề này:
Nếu công việc của bạn có thể giảm thiểu rủi ro trên cả hai mặt trận, thì bạn có thể xem các vấn đề này là cấp bách tương tự nhau.
Chúng ta có thể thực hiện các hành động thiết thực để giảm thiểu những rủi ro này
An toàn sinh học và khả năng ứng phó đại dịch là những lĩnh vực đa ngành. An ninh sinh học và công tác chuẩn bị ứng phó với đại dịch là những lĩnh vực đa ngành, đòi hỏi sự chung tay của nhiều bên:
Cụ thể, bạn có thể:
Lĩnh vực an toàn sinh học và khả năng ứng phó đại dịch rộng lớn hơn đã đóng góp lớn vào việc giảm thiểu rủi ro nghiêm trọng. Nhiều cách tốt nhất để chuẩn bị cho các đợt bùng phát có khả năng xảy ra hơn nhưng ít nghiêm trọng hơn cũng sẽ giảm thiểu rủi ro tồi tệ nhất.
Chẳng hạn, nếu chúng ta phát triển vắc-xin và thuốc điều trị phổ rộng để phòng ngừa và điều trị một loạt các mầm bệnh đại dịch tiềm ẩn, điều này sẽ mang lại lợi ích rộng rãi cho sức khỏe cộng đồng và an toàn sinh học. Nhưng nó cũng có khả năng làm giảm rủi ro của các kịch bản tồi tệ nhất mà chúng ta đã thảo luận — sẽ khó hơn để thực hiện một cuộc tấn công khủng bố sinh học thảm khốc đối với một thế giới đã chuẩn bị để bảo vệ mình chống lại các mầm bệnh có khả năng xảy ra nhất. Và nếu bất kỳ quốc gia hoặc cá nhân nào có ý định sản xuất một mối đe dọa như vậy biết rằng thế giới có khả năng cao được bảo vệ chống lại nó, họ sẽ càng không có lý do để thử.
Các lập luận tương tự cũng có thể được đưa ra về việc cải thiện PPE, một số hình thức giám sát dịch bệnh và lọc không khí trong nhà.
Bên cạnh đó, nếu bạn tập trung vào việc ngăn chặn các kết quả tồi tệ nhất, bạn có thể muốn tập trung vào các biện pháp can thiệp cụ thể trong lĩnh vực an toàn sinh học và phòng chống đại dịch hơn là các biện pháp khác.
Một số chuyên gia trong lĩnh vực này, như nhà sinh vật học Kevin Esvelt của MIT, tin rằng các biện pháp can thiệp tốt nhất để giảm rủi ro từ đại dịch do con người tạo ra sẽ đến từ thế giới vật lý và kỹ thuật, chứ không phải sinh học.
Điều này là do đối với mỗi biện pháp đối phó sinh học để giảm rủi ro đại dịch, như vaccine, có thể có các công cụ trong khoa học sinh học để vượt qua những rào cản này, giống như virus có thể tiến hóa để tránh miễn dịch do vaccine gây ra.
Tuy khả năng của các mối đe dọa sinh học vượt qua các biện pháp đối phó vật lý có thể có những giới hạn nhất định. Ví dụ, có vẻ như không có cách nào khả thi để thiết kế một loại virus có thể xâm nhập vào thiết bị bảo vệ cá nhân đủ an toàn hoặc tồn tại dưới ánh sáng tia cực tím xa (far-UVC). Nếu lập luận này đúng, thì những biện pháp can thiệp này hoặc các biện pháp tương tự có thể cung cấp một số biện pháp bảo vệ mạnh mẽ nhất chống lại các mối đe dọa đại dịch lớn nhất.
Chúng tôi sẽ trình bày hai ví dụ cụ thể về công tác giảm thiểu rủi ro sinh học nghiêm trọng dưới đây, nhưng xin lưu ý rằng còn có nhiều phương án khác (và thậm chí có thể dễ giải quyết hơn).
Công ước Vũ khí Sinh học là biện pháp phòng vệ chính chống lại sự phổ biến vũ khí sinh học giữa các quốc gia. Phần lớn các quốc gia đủ điều kiện đã ký hoặc phê chuẩn công ước này.
Chưa kể một số quốc gia đã ký hoặc phê chuẩn công ước này cũng bí mật thực hiện các chương trình vũ khí sinh học. Ví dụ điển hình là chương trình Biopreparat của Liên Xô,24 với chi phí hàng tỷ đô la và hàng chục nghìn nhân viên làm việc trong một mạng lưới các cơ sở bí mật.25
Các hoạt động của chương trình này được cho là bao gồm sản xuất quy mô công nghiệp các tác nhân vũ khí hóa như bệnh dịch hạch, bệnh đậu mùa và bệnh than. Thậm chí, họ còn được cho là đã thành công trong việc tạo ra các mầm bệnh có độc tính cao hơn, kháng nhiều loại thuốc điều trị, tránh được phát hiện trong phòng thí nghiệm, tránh được vắc-xin và có cơ chế gây bệnh mới chưa từng thấy trong tự nhiên.26 Nhiều quốc gia khác cũng bị nghi ngờ vi phạm trong quá khứ và hiện tại.27
Công ước Vũ khí Sinh học đang phải đối mặt với nhiều khó khăn:
Các nỗ lực nhằm cải thiện hiệu quả của công ước, tăng cường tài trợ hoặc thúc đẩy các nỗ lực quốc tế mới để đạt được mục tiêu của công ước có thể giúp giảm thiểu rủi ro xảy ra thảm họa sinh học lớn.
Như đã thảo luận ở trên, một số nghiên cứu có ý tốt có thể làm tăng rủi ro thảm họa. Những nghiên cứu này thường được gọi là “nghiên cứu lưỡng dụng đáng lo ngại”, vì chúng có thể được sử dụng cho mục đích có lợi hoặc có hại.
Mối lo ngại chính là các mầm bệnh nguy hiểm có thể vô tình bị phát tán hoặc các mẫu vật và thông tin nguy hiểm được tạo ra từ nghiên cứu có thể rơi vào tay các cá nhân xấu.
Các thí nghiệm tăng cường chức năng của Yoshihiro Kawaoka và Ron Fouchier đã gây lo ngại vào năm 2011. Họ đã công bố kết quả cho thấy họ đã biến đổi virus cúm gia cầm để lây lan sang chồn, làm dấy lên lo ngại rằng virus này cũng có thể lây lan sang người.
Việc tổng hợp bệnh đậu ngựa là một trường hợp gần đây hơn. Việc quản lý tốt loại nghiên cứu này vẫn còn là điều mong muốn hơn là thực tế.
Các nhà nghiên cứu cá nhân thường có quyền quyết định đáng ngạc nhiên khi thực hiện các thí nghiệm rủi ro. Có thể hiểu được rằng các tiêu chuẩn khoa học thông thường không phù hợp để quản lý đúng mức sự nguy hiểm vốn có trong một số công việc này.
Ngay cả trong trường hợp tốt nhất, khi cộng đồng khoa học hoàn toàn được cấu thành bởi những người chỉ thực hiện công việc mà họ chân thành tín rằng là tốt cho thế giới, chúng ta vẫn có thể phải đối mặt với lời nguyền chủ nghĩa đơn phương. Điều này xảy ra khi chỉ một cá nhân duy nhất kết luận sai lầm rằng cần phải thực hiện một hành động nguy hiểm, ngay cả khi tất cả các đồng nghiệp của họ đã loại trừ khả năng đó. Điều này làm tăng khả năng xảy ra thảm họa, vì chỉ cần một người đánh giá rủi ro sai lầm là đủ để gây ra tổn thất lớn cho toàn xã hội.
Và trên thực tế, các nhà khoa học còn phải phụ thuộc vào các động cơ khác ngoài lợi ích công cộng, chẳng hạn như xuất bản, bằng sáng chế và uy tín. Sẽ tốt hơn nếu những phát hiện giúp tăng cường an ninh được tìm ra trước khi những phát hiện nguy hiểm dễ thực hiện hơn xuất hiện. Nhưng những động lực hiện có có thể khuyến khích các nhà nghiên cứu thực hiện công việc của họ theo những cách không phải lúc nào cũng tối ưu cho lợi ích xã hội.
Việc quản trị và giám sát có thể giảm thiểu rủi ro do những sai lầm hoặc thiếu sót của cá nhân. Tuy thành quả của các cơ quan giám sát trong việc phát hiện các vấn đề trước là chưa trọn vẹn. Công trình nghiên cứu về chức năng của virus cúm gia cầm ban đầu được tài trợ bởi NIH (cơ quan sau đó đã tuyên bố tạm dừng các thí nghiệm về chức năng của virus) và đã vượt qua các kiểm tra và giám sát của cơ quan này; các mối lo ngại chỉ bắt đầu xuất hiện sau khi kết quả của công trình được công bố.
Khi báo cáo về việc tổng hợp virus ngựa cho Ủy ban Cố vấn của WHO về nghiên cứu virus variola, các nhà khoa học đã lưu ý:
Phòng thí nghiệm của Giáo sư Evans đã đưa hoạt động này đến sự chú ý của các cơ quan quản lý có thẩm quyền, đề nghị sự chấp thuận để tiến hành tổng hợp. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cho rằng các cơ quan này có thể chưa đánh giá đầy đủ tầm quan trọng hoặc sự cần thiết của việc quy định hoặc phê duyệt bất kỳ bước hoặc dịch vụ nào liên quan đến việc sử dụng các công ty thương mại thực hiện tổng hợp DNA thương mại, cơ sở phòng thí nghiệm và dịch vụ bưu chính liên bang để tổng hợp và nhân bản một mầm bệnh độc hại ở ngựa.
Một thách thức là không có một ranh giới rõ ràng để loại trừ tất cả các nghiên cứu đáng lo ngại. Các phương pháp dựa trên danh sách, chẳng hạn như danh sách tác nhân được lựa chọn hoặc bảy thí nghiệm đáng quan ngại, có thể ngày càng không phù hợp với thực tiễn hiện tại và đang nổi lên, đặc biệt là trong một lĩnh vực đầy biến động như vậy.
Tuy vẫn chưa rõ liệu có giải pháp thay thế nào cho các danh sách không đầy đủ này. Hệ quả của các phát hiện khoa học thường không rõ ràng từ trước, do đó, rất khó để xác định loại thí nghiệm nào mang lại rủi ro lớn nhất hoặc trong trường hợp nào thì lợi ích vượt trội hơn chi phí.
Việc xây dựng một hệ thống quản trị đáng tin cậy hơn cũng không giải quyết được vấn đề về phạm vi địa lý. Các nhà nghiên cứu có xu hướng thực hiện các công việc nhạy cảm có thể chuyển sang các khu vực pháp lý thoáng hơn. Ngay cả khi một tạp chí từ chối xuất bản một phát hiện mới vì lý do an toàn công cộng, nhà nghiên cứu vẫn có thể gửi lại bài báo cho một tạp chí khác có tiêu chuẩn lỏng lẻo hơn.29
Chúng tôi tin rằng những thách thức này có thể vượt qua được.
Quản trị nghiên cứu có thể thích ứng với những thách thức hiện đại. Nhận thức về các vấn đề an toàn sinh học có thể được phổ biến rộng rãi hơn trong cộng đồng khoa học. Chúng ta có thể xây dựng các phương pháp đánh giá rủi ro tốt hơn danh sách đen (xem Lewis et al. (2019)). Hợp tác rộng rãi hơn có thể giảm thiểu một số nguy cơ của lời nguyền chủ nghĩa đơn phương. Công việc đang được tiến hành trong tất cả các lĩnh vực này để chúng ta có thể tiếp tục cải thiện các thực tiễn và chính sách.
Elika bắt đầu sự nghiệp của mình trong lĩnh vực sức khỏe toàn cầu, mà cô mô tả là "tình yêu đầu tiên trong sự nghiệp". Theo thời gian, 80,000 Hours và cộng đồng thiện nguyện hiệu quả đã thuyết phục cô rằng cô có thể tăng tầm ảnh hưởng của mình bằng cách chuyển sang lĩnh vực an toàn sinh học. Cô đã nộp đơn và được nhận vào vị trí nghiên cứu viên tại Khoa Đạo đức sinh học của Viện Y tế Quốc gia.
Sau khi trao đổi với một cố vấn của 80,000 Hours, cô quyết định nhận công việc này. Hiện tại, cô đang tiến hành nghiên cứu về các vấn đề thiếu quan tâm trong lĩnh vực an toàn sinh học, cũng như đạo đức nghiên cứu lâm sàng.
Để đọc bài viết đầy đủ về việc theo đuổi sự nghiệp trong lĩnh vực an toàn sinh học, bạn có thể tham khảo bài viết đánh giá nghề nghiệp trong lĩnh vực nghiên cứu và chính sách an toàn sinh học của chúng tôi.
Nếu bạn muốn tập trung vào các đại dịch thảm khốc trong lĩnh vực an toàn sinh học, có thể sẽ dễ dàng hơn nếu bạn làm việc trong các nỗ lực rộng lớn hơn, có sự ủng hộ của số đông trước tiên, sau đó chuyển sang các dự án có mục tiêu cụ thể hơn. Nếu bạn đã làm việc trong lĩnh vực an toàn sinh học và khả năng ứng phó đại dịch (hoặc lĩnh vực liên quan), bạn có thể muốn vận động để tập trung hơn vào các biện pháp giảm thiểu rủi ro một cách mạnh mẽ trên tất cả các mặt, kể cả trong các tình huống xấu nhất.
Thế giới có thể làm nhiều hơn nữa để giảm thiểu rủi ro của các đại dịch tự nhiên có quy mô như COVID-19. Có lẽ cách dễ nhất là thúc đẩy các biện pháp can thiệp nhắm vào mối đe dọa này trước khi tìm cách giải quyết các khả năng ít xảy ra hơn nhưng thảm khốc hơn. Mặt khác, các cuộc tấn công tiềm ẩn hoặc các mối đe dọa được nhận thức đối với an ninh quốc gia thường nhận được sự quan tâm không tương xứng từ các chính phủ so với các mối đe dọa sức khỏe cộng đồng thông thường, vì vậy trong một số trường hợp, có thể có nhiều cơ hội hơn để giảm thiểu rủi ro từ các đại dịch được tạo ra.
