Đôi khi, việc đầu tư thêm nguồn lực – dù là tiền bạc, thời gian hay công sức – lại mang lại lợi ích giảm dần. Ví dụ, đồng tiền đầu tiên bạn chi tiêu cho một thứ gì đó thường hữu ích hơn nhiều so với đồng tiền thứ một nghìn. Khái niệm này, được gọi là quy luật hiệu suất giảm dần (diminishing returns), đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá tiềm năng các cơ hội khác nhau.
Hãy tưởng tượng một ngôi làng hẻo lánh không có nhân viên y tế. Mỗi năm, ngôi làng mất đi hàng chục mạng sống vì các bệnh thông thường có thể chữa khỏi. Khi ngôi làng thuê một bác sĩ đến làm việc, công việc của bác sĩ mang lại lợi ích sức khỏe to lớn cho cộng đồng. Tuy nhiên, với thời gian và nguồn lực hạn chế, cô chỉ có thể ưu tiên các trường hợp nghiêm trọng nhất — mặc dù các trường hợp ít nghiêm trọng hơn vẫn ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe của người dân.
Cuối cùng, ngôi làng quyết định thuê một bác sĩ thứ hai, có trình độ tương đương.Anh ấy có thể đảm nhận những ca bệnh nghiêm trọng nhưng không đe dọa đến tính mạng mà vị bác sĩ đầu tiên không có thời gian xử lý. Dù nỗ lực của anh mang lại lợi ích to lớn cho ngôi làng, tác động tổng thể của anh vẫn nhỏ hơn một chút so với người bác sĩ đầu tiên, người vẫn dành toàn bộ thời gian cho những ca bệnh nguy kịch và cấp bách nhất.
Ngay cả khi hai bác sĩ phân chia đều công việc, lợi ích chung cho cộng đồng cũng không thay đổi nhiều. Từ góc độ của ngôi làng, quyết định thuê bác sĩ thứ hai mang lại giá trị ít hơn so với quyết định thuê người đầu tiên. Khi làng thuê thêm bác sĩ, mỗi bác sĩ mới sẽ tiếp tục tạo ra lợi ích, nhưng mỗi người lại ít hơn một chút so với người trước đó. Và nếu ngôi làng vung tiền thuê hàng nghìn bác sĩ, họ sẽ sớm thấy nhiều người trong số đó phải ngồi chơi xơi nước.
Hiện tượng này được gọi là quy luật hiệu suất giảm dần (diminishing returns), một nguyên lý nổi tiếng trong kinh tế học mô tả một mô hình phổ biến xuất hiện khi đầu tư thêm tài nguyên vào một thứ gì đó khiến các tài nguyên đó được sử dụng kém hiệu quả hơn.
Có nhiều bối cảnh khác nhau mà quy luật hiệu suất giảm dần được áp dụng.
Xem xét quy tắc 80/20: 20% nỗ lực đầu tiên thường mang lại 80% kết quả, trong khi 80% công việc còn lại tập trung vào những chi tiết ít tầm ảnh hưởng hơn.
Tương tự, khi so sánh giá sản phẩm, sự khác biệt giữa một chiếc điện thoại $20 và $120 là đáng kể—như việc điện thoại có hoạt động được sau vài tháng hay không. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa một chiếc điện thoại $1.000 và $1.100 có thể rất nhỏ, như vài megapixel thêm trong camera mà hầu như không thể nhận ra. Trong trường hợp này, các khoản đầu tư bổ sung có ích, nhưng ít hữu ích hơn so với các khoản đầu tư trước đó.
Lối tư duy này cũng được áp dụng vào việc giúp đỡ người khác. Trong nhiều trường hợp, các tổ chức từ thiện có thể không sử dụng được số tiền bổ sung lớn một cách hiệu quả như cách họ sử dụng ngân sách hiện tại (đặc biệt nếu họ nhận được nhiều tiền hơn nhiều hơn đáng kể so với thường lệ).
Điều này giải thích tại sao tổ chức đánh giá tổ chức từ thiện GiveWell không chỉ tìm kiếm các tổ chức từ thiện có thể sử dụng tiền hiệu quả hơn; họ tìm kiếm các tổ chức từ thiện có dư địa để tiếp nhận thêm tài trợ (room for more funding). Nói cách khác, họ ưu tiên những tổ chức có thể nhận thêm các khoản quyên góp lớn mà không gặp phải tình trạng quy luật hiệu suất giảm dần đáng kể.
Điềunày cũng giải thích tại sao mọi người xem xét mức độ thiếu quan tâm (neglectedness) khi cố gắng ưu tiên các vấn đề khác nhau. Nếu làm việc trên hầu hết các nguyên nhân sẽ có quy luật hiệu suất giảm dần, thì chúng ta có thể tạo ra tác động lớn hơn khi tập trung vào những vấn đề bị lãng quên hơn - nơi có ít người cống hiến sự nghiệp hay tiền bạc (với giả định rằng các vấn đề này có tiềm năng tương đương nhau).
Như các ví dụ trên đã cho thấy, quy luật hiệu suất giảm dần có thể có tác động đáng kể đến quá trình ra quyết định và ưu tiên của chúng ta. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải nhớ rằng hiện tượng này không áp dụng cho tất cả các trường hợp.
Một hiệu ứng có thể đôi khi làm giảm bớt quy luật hiệu suất giảm dần là kinh tế quy mô, nơi các tổ chức trở nên hiệu quả hơn khi quy mô hoạt động của họ lớn hơn. Trong những trường hợp này, phân tích cẩn thận là cần thiết để ước tính liệu các khoản đầu tư trong tương lai sẽ hiệu quả về chi phí hơn hay kém hơn so với các khoản đầu tư trong quá khứ.
