Đúng như tên gọi, chi phí cơ hội (opportunity cost) là "cái giá" của việc lựa chọn một phương án và bỏ qua những phương án khác. "Cái giá" này chính là giá trị của phương án thay thế tốt nhất mà bạn đã từ bỏ. Đây là một khái niệm hữu ích khi đứng trước những quyết định phức tạp, vì nó giúp làm nổi bật giá trị so sánh giữa tất cả các lựa chọn mà bạn có.
Chúng ta thường xuyên phải lựa chọn giữa các phương án khác nhau khi ra quyết định. Một vài lựa chọn trong số đó là nhỏ nhặt, như ăn gì cho bữa trưa hay xem phim gì cuối tuần. Những lựa chọn khác lại có sức nặng hơn nhiều, chẳng hạn như học ngành gì, theo đuổi sự nghiệp nào, hay quyên góp cho tổ chức nào.
Sai lầm phổ biến đó là chỉ tập trung vào lợi ích của một lựa chọn cụ thể mà không xem xét giá trị của các lựa chọn tiềm năng khác. Chi phí cơ hội cung cấp một khung tham chiếu để hướng dẫn các quyết định này bằng cách nhấn mạnh giá trị của những gì bạn có thể phải từ bỏ.
Giả sử bạn có một số tiền để quyên góp và đang cân nhắc giữa hai tổ chức từ thiện. Khi bạn quyết định trao tiền cho tổ chức #1, thì tổ chức #2 mà bạn không chọn sẽ mất đi giá trị mà khoản tiền của bạn có thể đã mang lại. Dĩ nhiên, đây là sự đánh đổi không thể tránh khỏi khi đưa ra bất kỳ lựa chọn nào. Rốt cuộc thì bạn không thể quyên góp cho mọi nơi, và việc cho đi đã là một điều tốt rồi, phải không?
Nhưng hãy giả sử rằng tổ chức từ thiện #2 hiệu quả hơn rất nhiều so với tổ chức bạn đã chọn. Trên thực tế, nó hiệu quả đến mức khoản quyên góp của bạn có thể cứu sống cả chục người nếu gửi đến tổ chức #2, nhưng chỉ cứu được vài người ở tổ chức #1.
Trong trường hợp này, lựa chọn quyên góp cho tổ chức #1 phải trả giá bằng tác động mà lẽ ra bạn có thể tạo ra ở tổ chức #2. Hệ quả là, ít người được cứu hơn và chi phí cơ hội là rất cao. Dù quyên góp ở đâu cũng tốt hơn là không làm gì cả, sự chênh lệch giữa hai tổ chức này có thể dẫn đến những kết quả khác biệt to lớn – khiến lựa chọn của bạn không còn tốt đẹp như bạn tưởng.
Như ví dụ này minh họa, việc tính đến chi phí cơ hội giúp chúng ta hiểu được giá trị so sánh giữa các lựa chọn và sử dụng thời gian, tiền bạc, công sức của mình hiệu quả hơn. Điều này đặc biệt quan trọng để ta không đổ nguồn lực hạn chế vào một phương án có vẻ hấp dẫn ban đầu vì có giá trị kỳ vọng (expected value) tích cực, nhưng thực chất lại thua xa một phương án khác ngay trước mắt.
Để áp dụng khái niệm chi phí cơ hội vào thực tế, bạn có thể thực hiện các bước cơ bản sau:
Điều mấu chốt là bạn cần nhận ra rằng: khi đánh giá giá trị của một phương án, đừng chỉ nhìn vào giá trị riêng lẻ của nó, mà hãy so sánh nó với giá trị của những phương án thay thế mà bạn phải từ bỏ.
Chi phí cơ hội có liên quan đến nhiều tình huống ngoài việc quyên góp từ thiện. Ví dụ, khi quyết định mục tiêu (cause) nào để theo đuổi, việc hiểu chi phí cơ hội có thể giúp bạn xác định nơi kỹ năng đặc thù của bạn có thể tạo ra tầm ảnh hưởng lớn nhất.
Tương tự, khi lựa chọn việc gì để dành thời gian tại nơi làm việc, bạn có thể nhận ra rằng mặc dù việc lấy một chứng chỉ nhất định có thể giúp bạn xây dựng vốn nghề nghiệp (career capital), nó lại lấy đi thời gian quý báu để kết nối và xây dựng quan hệ (networking).Nếu việc networking này có giá trị cho sự nghiệp hơn là tấm chứng chỉ, thì việc đánh đổi thời gian kết nối để lấy chứng chỉ có thể là không đáng.
Việc cân nhắc chi phí cơ hội có thể là một thách thức, đặc biệt khi ta không chắc chắn về lựa chọn nào sẽ tạo ra tác động lớn hơn. Trong những trường hợp như vậy, hãy thu thập thêm thông tin bằng cách tham khảo ý kiến từ những người có chuyên môn hoặc các nguồn lực liên quan. Ngay cả khi không thể đưa ra một quyết định hoàn hảo, việc cân nhắc chi phí cơ hội vẫn sẽ giúp bạn có được một lựa chọn sáng suốt hơn. Khi làm vậy, bạn cũng có thể hưởng lợi từ việc xem xét các yếu tố khác như tác động phản thực tế (counterfactual impact) và tính bị lãng quên (neglectedness).
